مهر/ موسیقی متن سریال «مختارنامه» از جمله نواهای ماندگار عاشورایی است که مخاطبان به محض شنیدن آن بی‌نیاز از مشاهده هر تصویری، نماهای این سریال ماندگار را در ذهن خود مرور می‌کنند. عرصه تولید آثار موسیقایی مرتبط با مضامین و رویدادهای مذهبی و اعتقادی همواره جزو پرطرفدارترین و در عین حال پرچالش‌ترین عرصه‌های فرهنگی هنری کشورمان بوده است که طی سال‌های متمادی دوشادوش سایر فعالیت‌های فرهنگی هنری مرتبط با این موضوع مورد توجه مخاطبان و هنرمندان قرار گرفته است. تولیدات این حوزه اگر چه همواره در معرض اتهام‌های فراوان از جمله «سفارشی بودن» قرار داشته‌اند اما به دلیل حس و حال موجود در آن‌ها که برگرفته از باورها و اعتقادات نهفته در ضمیر بسیاری از مخاطبان بالقوه است، در اغلب موارد فعالیت در این حوزه را با استقبال هنرمندان مواج کرده است. همزمان با ایام سوگواری سیدالشهدا (ع) بر آن شدیم تا نگاهی اجمالی به تولیدات موسیقایی مختلف مرتبط با قیام عاشورا در کشورمان در قالب‌های گوناگونی چون آلبوم، موسیقی متن فیلم و سریال، اجرای زنده و مواردی از این دست داشته باشیم. در این چارچوب آنچه مورد توجه قرار گرفته و می‌گیرد، صرفاً مرور و یادآوری آثار برجسته حوزه موسیقی «عاشورایی» است که در سال‌های دور و یا نزدیک تولید و در بازار موسیقی عرضه شده‌اند. آثاری که طبیعتاً برخی از آن‌ها از درجه کیفی ممتاز برخوردار بوده‌اند و شاید برخی دیگر با انتقاداتی هم در موعد انتشار به لحاظ موسیقایی و محتوایی مواجه بوده‌اند اما همه در یک وجه اشتراک دارند و آن ماندگاری در حافظه جمعی دل‌بستگان اباعبدالله (ع) است. در هفتمین قسمت از سلسله گزارش «روایت مهر از نواهای عاشورایی» که طی ایام محرم و صفر پیش روی مخاطبان قرار می‌گیرد، به معرفی موسیقی متن سریال تلویزیونی «مختارنامه» به آهنگسازی امیر توسلی به عنوان یکی از آثار شاخص و ماندگار موسیقی متن آثار سینمایی و تلویزیونی مرتبط با حضرت سیدالشهدا (ع) می‌پردازیم که به طور حتم می‌تواند تا مدت‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین پروژه‌های موسیقی کشورمان به حساب آید. شرایطی که از حاشیه‌های ریز و درشتی هم برخوردار است اما آنچه مهم است ماندگاری یک موسیقی به واسطه ذوق و ایده پردازی آهنگسازی است که حضورش در این سریال می‌تواند برای مخاطبان جالب توجه باشد. این موسیقی به دلیل شاخصه‌های متعددی که به لحاظ آهنگسازی، نوازندگی و تنوع موسیقایی برخوردار است بدون تردید یکی از بهترین و گوش‌نوازترین آثاری است که آهنگساز تلاش کرده گام با گام با آنچه کارگردان از موسیقی‌اش می‌خواسته همراه باشد و موسیقی را به گوش بیننده برساند که در بسیاری از مقاطع حتی پیش‌تر از تصویر معرفی می‌شود. جریانی که با تیتراژ ابتدایی سریال و نوای اکبر سلطانعلی با اجرای ترانه «برخیز که شور محشر آمد» آغاز و با تیتراژ شنیدنی پایانی و لالایی صدیقه بحرانی آنچنان لطافتی به مفهوم تصویر می‌دهد، که مخاطب می‌تواند بعد از مواجهه با آن حجم مصیبت و خشونتی که در روایت داستان دیده، شرایط آرام و روحانی را تجربه کند. شرایطی که گوش شنیداری مخاطب را مستقیم به صحرای کربلا و شنیدن مظلومیتی فرامی‌خواند که قرن‌هاست زنده است و شعله‌اش خاموش نمی‌شود.
معرفی یک آهنگساز تنوع‌طلب که کارنامه پرباری دارد
امیر توسلی هنرمند چهل و هفت ساله موسیقی کشورمان که عمده کارهای شاخص او در عرصه آهنگسازی است، از دوران کودکی به‌واسطه حضور پدرش در ورزش‌های زورخانه‌ای به عنوان مرشد با موسیقی و شعر هم‌نشین شده و از همان روزها علاقه‌مندی‌های خود را به موسیقی نشان داد. او در سن ۱۷ سالگی بود که با انتخاب ساز پیانو به سراغ موسیقی رفت و بعد از اینکه نزد برادرش نوازندگی و کارهای مقدماتی در این حوزه را به اتمام رساند، کار آهنگسازی را به‌صورت حرفهای آغاز کرد.
او که عمده فضای کاری خود در عرصه ملودی پردازی را معطوف به شیوه و روش واحدی نکرده و در آثار سینمایی و تلویزیونی با موضوعات و محتواهای داستانی مختلف تجربه‌های جالب و متنوعی را از سر گذرانده، آهنگسازی برای فیلم و سریال را با مجموعه «خانواده رضایت» به تهیه کنندگی وحید نیکخواه آزاد آغاز کرد و بعدها با تشکیل گروه موسیقی «پژواک» فعالیت خود را در عرصه‌های مختلف نوازندگی و برگزاری کنسرت را استمرار بخشید. این هنرمند در همین راستا بود که در ابتدا همانند دوست و رفیق آن سال‌هایش آریا عظیمی‌نژاد موسیقی تئاتر را برای آهنگسازی انتخاب کرد که از آثارش می‌توان به نمایش‌های «آن‌سوی آینه» و «گرگ و میش» به کارگردانی آزیتا حاجیان و «پوف و بدنسازی» به کارگردانی هوشنگ حسامی اشاره کرد.
آهنگسازی «مختارنامه» و ثبت یک میراث ماندگار
اما به اعتقاد بسیاری از کارشناسان و مخاطبان جدی موسیقی نقطه عطف فعالیت‌های امیر توسلی آهنگسازی سریال ماندگار «مختارنامه» به نویسندگی و کارگردانی داودمیرباقری است که همواره موسیقی آثارش جزو برترین و ماندگارترین کارها بوده‌اند. موسیقی‌هایی که هرکدام شناسنامه‌ای معتبر برای یک اثر تلویزیونی و سینمایی است و همانند ابراهیم حاتمی‌کیا در سینمای دفاع مقدس که موسیقی‌هایش یکی از نقاط عطف کارهایش محسوب می‌شود، او نیز توانسته با بهره‌گیری از آهنگسازان صاحب ذوق و خوش قریحه شرایطی را فراهم آورد که بدون تردید موسیقی در آن جایگاه ممتازی دارد.
وقتی اولین بار سریال «مختارنامه» از شبکه یک سیما پخش شد، فارغ از جذابیت‌هایی که خارق‌العاده و کمتر تجربه شده‌ای که این مجموعه برای بینندگانش به همراه آورد، این موسیقی تیتراژ ابتدایی اثر بود که با صدای بدوی و منحصر به فرد اکبر سلطانعلی (پسر عمه داود میرباقری که در سریال ایفاگر نقش غلام شمر بود)، گوش شنوندگان را مجذوب خود کرد.
حال شما همراهی این موسیقی را دنبال کنید تا انتهای قسمت‌های مختلف سریال که در تیتراژ پایانی با لالایی صدیقه بحرانی به اوج می‌رسد و با سازبندی هوشمندانه، ملودی برگرفته از آموزه‌های دانشگاهی حوزه موسیقی و البته بهره‌مندی از گنجینه ناب موسیقی اقوام ایران آنچنان با جان و روح مخاطب رفاقت می‌کند که مخاطب شاید ساعت‌ها بعد از پایان سریال شاید آن را زمزمه کند.
امیر توسلی با این موسیقی ناب و رویایی بود که در کنار سایر عوامل محتوایی اثر، مختارنامه را تبدیل به یکی از ماندگارترین مجموعه‌های تلویزیونی سیما در حوزه موسیقی کرد و شاید خیلی‌ها به واسطه همین موسیقی بود که جلب و جذب مجموعه مختارنامه شدند. سریالی که موسیقی این بار نقش بسیار مهم و اثرگذاری در انتقال مفاهیمش دارد. شرایطی که بعد از مدت‌ها و تجربه‌های جذابی چون سریال‌های «روزی روزگاری»، «امام علی (ع)»، «سربداران»، «گرگ ها»، «هزار دستان»، «مدار صفر درجه»، «شب دهم»، «بوعلی سینا»، «سلطان و شبان»، «پدرسالار» و تعداد اندکی دیکر با «مختارنامه» دوباره تجربه شد و نشان داد که مولفه‌های ساخت یک موسیقی فیلم تا چه اندازه می‌تواند در تبیین محتوای یک اثر به کمک سازندگانش بیاید.
بغض و فریاد فرو خفته مختار از عاشورا با زبان موسیقی
توسلی در جلسه نقد و بررسی سریال مختارنامه هم بود که ضمن ارائه نکات جالب توجهی درباره ساخت موسیقی متن فیلم گفت: ما در موسیقی سریال مختارنامه ۴۰ تم داشتیم و بیش از هزار دقیقه موسیقی نوشته‌ام. شاید اگر بخواهم نگاهی انتقادی به موسیقی مختارنامه داشته باشم داشتن ۴۰ تم برای یک سریال اشکال باشد اما این اتفاق دقیقاً به دلیل تعدد قصه و شخصیت‌های این سریال اتفاق افتاده است. البته من چنین ادعایی ندارم که این کار بی نظیر بوده است. فقط می‌توانم بگویم که کار بسیار سنگینی بود؛ به خصوص از وقتی که هفته به هفته با پخش سریال موسیقی آن را آماده کردیم کار بسیار سخت‌تر شد. حتی من برای چند قسمت از این کار مجبور شدم از آقای بهزاد عبدی کمک بگیرم تا از زمان پخش عقب نمانیم.
وی در بخش دیگری از این نشست توضیح داد: آقای میرباقری اولین جمله‌ای که به من درباره موسیقی مختارنامه گفتند این بود که مختارنامه یک حماسه و فریاد فروخورده تاریخی است. بغض و فریاد فروخفته‌ای که صدایش محزون و سوزناک است و موسیقی سریال باید بتواند این موقعیت را بازتاب دهد. برداشت من از این تعبیر شاعرانه آقای میرباقری همان چیزی است که شما در موسیقی مختارنامه می‌شنوید. با اینکه قصه مختار یک داستان حماسی و پرشور است، اما این حزن معنوی بر روح موسیقی اثر حاکم است. مثلاً وقتی مختار فارس شامی را در جنگ با سپاه شام می‌کشد علی رغم اینکه یک تجربه باشکوه و پیروزمندانه است، اما در عمق آهنگ یک غم و حزنی وجود دارد که خیلی ملموس است. یک عامل مهم این لحن به ارتباط عمیق و مستقیم قیام مختار به قصه کربلا برمی‌گردد که یک تراژدی سوزناک است.
به هر ترتیب موسیقی متن سریال «مختارنامه» که از حاشیه‌های ریز و درشت هم بی‌بهره نبود، یکی از آثار ماندگار در عرصه نواهای عاشورایی است که همه عوامل سازنده‌اش از نویسنده، کارگردان، آهنگساز گرفته تا گروه اجرایی و نوازندگان سعی در آفرینش موسیقی بودند که قطعاً هم متفاوت و هم حرفهای تازه‌ای برای گفتن داشت. شرایطی که موجب عبور از خط قرمزهای فراوانی شد اما همین ساختارشکنی از امیر توسلی آهنگسازی معرفی کرد که می‌تواند در گونه‌های مختلف تصویر حرفهای زیادی برای گفتن داشته باشد.
/