اعتماد/متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
3 روز بعد از ترور دانشمند ارشد ایرانی، شهید محسن فخری‌زاده و بعد از اعلام طرح نمایندگان مجلس شورای اسلامی برای تصویب قانونی که دولت را موظف به لغو برخی تعهداتش در قالب برجام می‌کند، رسانه‌های جهان مملو از تحلیل‌ها و گمانه‌زنی‌ها در مورد آثار و نتایج این رویدادها و آینده روابط دیپلماتیک ایران با جهان غرب به ویژه در آستانه روی کار آمدن دولت جدید در امریکاست. با طرح جدید نمایندگان مجلس شورای اسلامی، این سوال که آیا ایران منتظر دولت جدید امریکا برای بازگشت به برجام می‌ماند یا قبل از تشکیل دولت تعهدات خود را در برجام متوقف می‌کند، یکی از مهم‌ترین سوالاتی است که در ذهن تحلیل‌گران و گزارشگران غربی شکل گرفته است. غالب تحلیل‌گران و کارشناسانی که در روزهای گذشته در رسانه‌های غربی در مورد ترور شهید فخری‌زاده نوشته‌اند، معتقدند که این اقدام تروریستی توسط اسراییل و با هدف آسیب رساندن به تلاش‌های احتمالی دیپلماتیک برای احیای مشارکت امریکا در برجام پس از روی کار آمدن دولت جدید است. اما دستگاه تبلیغاتی رسانه‌ها و حکومت‌های ضد ایرانی هم در این میان آرام ننشسته‌اند و با پیگیری خط تحلیلی «ضعف ایران در حفظ امنیت مقام‌های بلندپایه» و «ناتوانی تهران از پاسخ دادن به این حمله‌ها» در حال مانور روی گزارش‌های تایید نشده از حملات دیگری علیه نیروهای ایران در سوریه و استمرار حذف فیزیکی مقام‌های بلندپایه ایرانی هستند. از جمله رسانه‌های نزدیک به عربستان سعودی و ایالات متحده امریکا در گزارش‌هایی از کشته شدن یک فرمانده ارشد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در حمله پهپادهای ناشناس در مرز عراق و سوریه و ترور یک مقام ارشد امنیتی در خوزستان نوشته‌اند. خبرهایی که هیچ یک از آنها در رسانه‌های رسمی ایران تایید نشده‌اند.
بازگشت به برجام یا خروج از ان پی تی
رسانه‌های امریکایی در واکنش به طرح نمایندگان مجلس شورای اسلامی با عنوان «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها» در پی ترور شهید محسن فخری‌زاده از تضارب آرا در میان مقام‌های سیاسی جمهوری اسلامی ایران برای واکنش به تحولات اخیر می‌نویسند. ری تکیه، تحلیل‌گر کهنه‌کار مسائل ایران در گفت‌وگویی با پایگاه خبری اندیشکده شورای روابط خارجی می‌گوید:«ترور اخیر اثری پارادوکسیکال بر دو جناح ایران بر جا می‌گذارد و باعث تقویت مواضع هر دو طرف می‌شود. از یک طرف تندروها می‌گویند که برجام باعث لغو تحریم‌ها، توقف خرابکاری در برنامه هسته‌ای و جلوگیری از ترور دانشمندان نشد، از سوی دیگر میانه‌روها این اتفاق را نشانه‌ای از این توصیف می‌کنند که دشمن اسراییلی تا چه اندازه از دورنمای تعامل ایران با دولت جدید امریکا نگران و عصبانی شده است.» باراک راوید، خبرنگار اسراییلی پایگاه خبری اکسیوس هم در گزارشی ایران را در مقابل یک دو راهی جدی توصیف می‌کند. این گزارش تاکید می‌کند که مقام‌های ایران در مقابل این سوال قرار دارند که آیا باید همین الان در واکنش به تحولات اخیر سرعت و قدرت برنامه هسته‌ای‌شان را افزایش دهند یا مدتی صبر کنند تا دولت جدید در امریکا کار خود را آغاز کند و گزینه تعامل با این دولت را ابتدا بررسی کنند.
برنده نهایی ایران است
رانج علاءالدین، پژوهشگر مهمان اندیشکده بروکینگز در مقاله‌ای که در وب‌سایت این اندیشکده منتشر شده است تحت عنوان «ایران یک نبرد را خواهد باخت اما جنگ را می‌برد» از گزینه‌های ایران برای مقابله با عوامل منطقه‌ای و بین‌المللی نوشته است که تلاش می‌کنند تا قبل ۲۰ ژانویه و روی کار آمدن دولت جدید در امریکا، بیشترین آسیب‌ها را به برنامه هسته‌ای و نفوذ منطقه‌ای ایران بزنند. این تحلیل‌گر مسائل خاورمیانه معتقد است در حالی که رقبا و دشمنان ایران تلاش می‌کنند بیشترین آسیب‌ها را به ساختار امنیتی و شبکه نفوذ تهران در منطقه بزنند، ایران در طول 40 سال گذشته ثابت کرده که توانایی فوق‌العاده‌ای در بازسازی توان امنیتی خود و بازآفرینی نیروهای متحدش در منطقه در قالب‌های جدید دارد. او در این نوشته تاکید می‌کند:«در بدترین حالت ایران در شرایطی قرار می‌گیرد که باید با این واقعیت روبه‌رو شود که رقبایش می‌توانند با از میان برداشتن افراد موثر در برنامه هسته‌ای و نفوذ منطقه‌ای ایران به قدرت ایران ضربه بزنند و این کار را خواهند کرد اما رهبران تهران خیال‌شان راحت است که دشمنان هر چند توانایی دارند که اشخاص را حذف کنند اما برای‌شان بسیار مشکل خواهد بود که نهادها و شبکه‌هایی که امنیت ملی ایران را درون مرزها و در منطقه تامین می‌کنند از بین ببرند.
گزینه‌های ایران برای انتقام
یانیف کوبوویچ، خبرنگار روزنامه هاآرتص در گزارشی نوشته است که ایران گزینه‌های متعددی برای انتقام از اسراییل در پی ترور دانشمند ارشد هسته‌ای دارد. به نوشته هاآرتص ایران چه در مدیترانه، چه در خلیج فارس، چه در مرزهای لبنان و چه در جولان اشغالی می‌تواند عملیات تلافی‌جویانه‌اش را انجام دهد. به نوشته گزارشگر هاآرتص، دستگاه‌های امنیتی و اطلاعاتی اسراییل از زمان عملیات تروریستی در ایران در حالت هشدار قرار گرفته‌اند. این گزارش اضافه می‌کند که مقام‌های امنیتی اسراییل به مقام‌های این کشور هشدار جدی داده‌اند در صورتی که قصد سفر به کشورهای حاشیه خلیج فارس را دارند در صورت امکان این سفرها را لغو کنند و اگر نمی‌توانند از اعلام سفر خود خودداری کرده و از گذاشتن عکس خودشان و محل اقامت‌شان در شبکه‌های اجتماعی خودداری کنند.
اثر طرح مجلس بر تعامل ایران با دولت جدید امریکا
نیوزویک در گزارشی به نقل از کارشناسان مسائل سیاست خارجی امریکا می‌نویسد که طرح مجلس شورای اسلامی برای افزایش ذخایر اورانیوم غنی شده و کاهش دسترسی بازرسان بین‌الملل، اثر چندانی بر دورنمای مذاکرات آینده اتمی نخواهد داشت. جرت بلانک که در دوران اوباما معاون هماهنگ‌کننده اجرای برجام در وزارت خارجه بود به نیوزویک می‌گوید:«حتی در صورت تصویب این طرح در نهادهای بالادستی مانند شورای نگهبان باز هم فضای زیادی برای مذاکره باز باقی می‌ماند.» بلانک که در حال حاضر پژوهشگر ارشد برنامه استراتژی و جغرافیای اقتصادی در موقوفه کارنگی است، معتقد است هر گامی که ایران در جهت کاهش تعهداتش در برجام برداشته است، برگشت‌پذیر است. او می‌گوید:«هر دو طرف علاقه خود را برای بازگشت به تعهدات برجامی ابراز کرده‌اند، مسائلی هست که ممکن است باعث ایجاد مشکل شود اما همین که دو طرف یک هدف مشترک را اعلام کرده‌اند، خبر خوبی به نظر می‌رسد.» ریچارد جانسون، معاون دیگر هماهنگ‌کننده اجرای برجام در دولت امریکا که در دوران اوباما منصوب شد و با خروج ترامپ از برجام از این مقام استعفا داد هم با سلف خود هم عقیده است و به نیوزویک می‌گوید:«بعید می‌دانم که اقدام مشخص مجلس اثر خاصی در شرایط کنونی داشته باشد.» او معتقد است که بدترین نتیجه محتمل از این طرح، افزایش ذخایر اورانیوم یا سطح غنی‌سازی ایران نیست بلکه احتمال اخراج بازرسان هسته‌ای آژانس است. جانسون می‌گوید:«تا به امروز ایران گام‌هایش را بسیار دقیق و حساب شده برداشته و ساختار راستی‌آزمایی را که مورد توقع مذاکره‌کنندگان برجام بود تاکنون از بین نبرده است.»
جو بایدن در گفت‌وگو با نیویورک تایمز: اول برجام، بعد بقیه مسائل
تام فریدمن، خبرنگار کهنه‌کار روزنامه نیویورک تایمز، نخستین خبرنگاری است که بعد از انتخاب جو بایدن به عنوان رییس‌جمهور منتخب امریکا، مصاحبه‌ای رو در رو با او انجام داده است. فریدمن در این گفت‌وگو که به صورت گزارش در ستون یادداشت‌های روزنامه نیویورک‌تایمز منتشر شده است، از جو بایدن در مورد سیاست خارجی امریکا در دولت آینده می‌پرسد. بایدن در پاسخ به سوالات فریدمن تاکید می‌کند که دو موضوع اصلی دیپلماتیک اولویت‌های دستگاه سیاست خارجی دولت او هستند، یکی تحول در استراتژی امریکا برای رابطه با چین و دیگر بازگشت به برجام و لغو تحریم‌های دوران ترامپ «در صورتی که ایران به تعهدات برجامی‌اش بازگردد.» فریدمن با اشاره به یادداشتی که شهریور‌ماه سال جاری از جو بایدن در پایگاه خبری شبکه تلویزیونی سی‌ان‌ان در صورت آمادگی برای بازگشت به تعهدات برجامی به شرط بازگشت ایران به همه تعهداتش، از بایدن پرسید که آیا هنوز بر سر حرفش در آن یادداشت هست؟ که بایدن در پاسخ به این سوال تاکید کرد: «مشکل خواهد بود، اما بله.»
فریدمن با اشاره به سخنان محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران در مورد امکان بازگشت خودکار دو طرف به تعهدات برجامی بدون نیاز به مذاکره، نوشته است که دو طرف آمادگی چنین اقدامی را دارند. به نوشته فریدمن، دیدگاه بایدن و تیم امنیت ملی‌اش این است که با بازگشت دو طرف به تعهدات برجامی، در فرصت کوتاهی باید مذاکراتی برای افزایش دامنه تاریخ‌های انقضای محدودیت‌های ذخایر اورنیوم غنی‌شده ایران، از ۱۵ سال به اعداد بزرگ‌تر آغاز شود و مسائل مربوط به نفوذ منطقه‌ای ایران در لبنان، عراق، سوریه و یمن هم مورد مذاکره قرار گیرد. بایدن در پاسخ به سوال فریدمن در مورد توان دفاعی ایران می‌گوید: «ببین، خیلی حرف در مورد موشک‌های نقطه‌زن با بردهای مختلف و مسائل دیگری است که باعث بی‌ثباتی در منطقه می‌شود، اما بهترین راه برای ایجاد ثبات در منطقه این است که اول مساله برنامه هسته‌ای را حل کنیم.» بایدن در ادامه می‌گوید: «ما در مشاوره و رایزنی با متحدان و شرکای خارجی‌مان، تلاش می‌کنیم مذاکره و توافق‌های متعاقب در مورد افزایش بازه زمانی محدودیت‌های هسته‌ای و برنامه موشکی را انجام دهیم.»