روزنامه شهروند/متن پیش رو در شهروند منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
این روزها با گران‌شدن سکه و دلار بخش زیادی از زندگی ما تحت‌تأثیر قرار گرفته است. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های افزایش قیمت سکه، مهریه‌های سکه‌ای است که معمولا توسط زنان در آستانه جدایی به اجرا گذاشته می‌شود. ازدواج‌هایی که بعضا در زمان وقوع عقد قیمت سکه زیر یک‌میلیون تومان بوده، اما حالا به نزدیک 17میلیون تومان هم رسیده است. موافقان مهریه می‌گویند تنها قیمت سکه بالا نرفته و به همان اندازه‌ای که قیمت‌ها متأثر از افزایش قیمت سکه و دلار بالا رفته‌اند، هزینه مسکن و کرایه خانه و خرج و مخارج زندگی هم افزایش پیدا کرده است. مخالفان اما معتقدند تورم سکه بیشتر از تورم سایر هزینه‌های زندگی بوده و اساسا قانون مهریه باید در جهت حذف مهریه بازبینی شود.
هرچند که افزایش قیمت سکه در روند پرونده‌های طلاق تأثیر زیادی گذاشته و حتی با واکنش‌های رئیس قوه‌قضائیه درباره افزایش قیمت سکه حالا بخشنامه‌هایی در این حوزه صادر شده است، اما همانقدر که بخشنامه‌ها تاب ایستادن در برابر قوانین را ندارند، قطع به یقین بخش زیادی از جامعه به‌خصوص زن‌ها، موضوع حذف مهریه را برنمی‌تابند. در این شرایط راهکار چیست؟ آیا قانون‌گذار می‌تواند این قانون را تغییر دهد؟ آیا می‌توان با بازبینی قوانین مهریه را کم کرد، اما در ازایش حق و حقوق زن‌ها را در زمینه حضانت فرزندان، حق سفر و خیلی از حقوق دیگر به آنها داد. در میز داغ روزنامه شهروند «محسن یاسی» حقوقدان و کارشناس حوزه خانواده و «رضا دانایی» حقوقدان به‌عنوان موافقان حذف مهریه و «عاطفه موسوی» حقوقدان و فعال حقوق زنان و «وحیدرضا ابوالبشری» وکیل پایه یک دادگستری به‌عنوان مخالفان حذف مهریه با یکدیگر مناظره کردند که در ادامه می‌خوانید.
مناظره امروز در مورد موضوع چالش‌برانگیز این روزها یعنی «مهریه» است، اما قبل از وارد شدن به بحث اصلی یک نکته مهم را یادآوری کنم که هدف ما از طرح این مسأله نه زن‌ستیزی است و نه مردستیزی. هدف ما اساسا تحکیم بنیان خانواده است. بنابراین برای روشن‌شدن بحث بهتر است که راجع به خود واژه مهریه صحبت‌کنیم. اصلا مهریه به چه معناست و چه چیزی باید باشد؟
محسن یاسی: اگر ما بخواهیم مبانی اسلامی را نگاه کنیم، در صدر اسلام مهریه به این شکل پرداخت می‌شد که قسمی از مال موجود مرد به زن داده می‌شد. این نکته در حوزه مهریه بسیار مهم است. یعنی درواقع مرد هر چیزی که داشت قسمی از آن را برای ابراز عشق و علاقه به‌عنوان هدیه به همسرش می‌پرداخت، اما الان می‌بینیم که کارکرد مهریه در جامعه امروزی عوض شده که در ادامه بحث درباره‌شان صحبت می‌کنیم.
عاطفه موسوی: فکر می‌کنم موضوع بحث اصلی ما باید دغدغه‌ای باشد که زنان و مردان ما گرفتارش شده‌اند. نمی‌توانیم مشکلات امروزی را با مبانی فقهی و مهرالسنه که در صدر اسلام وجود داشته، مقایسه کنیم. چون کسی که مبتلاست به این آسیب شاید برایش قابل هضم نباشد.
رضا دانایی: متأسفانه برخی از قوانین حوزه خانواده شاید کارآمدی خاص خودشان را نداشتند و باعث چالش‌هایی شده‌اند. یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که ما داریم میزان طلاق است. آمار سال 98 نشان می‌دهد که در بیش از 10 استان کشور میزان طلاق بالای 30درصد بوده است. مثلا در استان‌های تهران و البرز میزان طلاق 46درصد بوده، یعنی از هر 100 ازدواج، 46 ازدواج منجر به طلاق شده است.
منبع این خبر کجاست؟
رضا دانایی: منبع آن خبر آنلاین است. همه آمارهایی که خدمت‌تان عرض می‌کنم به نقل از خبرگزاری‌ها و رسانه‌های کشور است. ببینید خالق وقتی چیزی را خلق کرده و منوال زندگی انسان‌ها قرار داده، قطعا هدفی از آن داشته است. طبیعتا هدفش هم از ازدواج، آرامش بوده، اما متأسفانه وقتی می‌بینیم درصد زیادی از پرونده‌های دادگاه‌ها مربوط به حوزه خانواده است، نشان‌دهنده چالش بزرگی است. اما حتی نمودار تعداد طلاق‌های ثبت‌شده بر حسب طول مدت ازدواج همان‌طور که نگاه کنید، کمتر از یک‌سال بیشترین میزان طلاق را داشتیم. این آمارها همه رسمی هستند و منابع اکثرشان خبرگزاری تسنیم، فارس و خبرآنلاین است. در رویه قضائی کشور ما برخی از قضات بر این عقیده هستند که بخشنامه تاب ایستادن در برابر قانون را ندارد. در بخشنامه‌هایی هم که وضع می‌کنند، بارها به کرات شنیده شده که در دوران کرونا حکم جلب صادر نمی‌شود که ما در همین چند وقت اخیر بارها و بارها پیام‌هایی داشتیم مبنی بر اجرای حکم جلب.
عاطفه موسوی: به هرحال این هم باز خودش خیلی جای بحث دارد. اینکه می‌شد هزاران نفر حبس شوند، اما با همین بخشنامه‌ها حداقل صد‌ها نفر حبس شدند.
رضا دانایی: یک نکته کوتاهی را بگویم، اینکه اصلا زندان برای چه چیزی ساخته شده؟ اقدامات تنبیهی تأمینی. ازدواج جرم نیست، مستحب موکد است. در هیچ جای فقه اسلام و سنت نبوی و ائمه اطهار ما هیچ وقت سابقه حبس کسی را به خاطر عدم استطاعت مالی نداشتیم.
عاطفه موسوی: بیایید برگردیم به جامعه خودمان. شما به این سوال من جواب بدید. ببینید همه طلاق‌ها این نیست که بگویم حالا یک اختلاف سطحی وجود داشته که البته من منکرش نیستم، متأسفانه گاهی اختلافات کم هم منجر به جدایی می‌شود. اما خیلی وقت‌ها هم یک زن در زندگی گرفتار می‌شود که مجبور است طلاق بگیرد. مثلا همسرش اعتیاد شدید و دست‌بزن دارد یا دلایل خیلی زیادی. بنابراین شاید مهریه تنها اهرم فشاری باشد که بتواند در برابر همسرش از آن استفاده کند، اما باز هم می‌گوید مهرم حلال جانم آزاد. من می‌خواهم شما یک واژه دیگر به من بگویید؟ به جای مهرم حلال جانم آزاد چه چیزی به من پاسخ می‌دهید؟
محسن یاسی: موضوعات باید به صورت مستقل بررسی شوند. در قانون می‌گوید به مجرد وقوع عقد، زن مالک مهریه می‌شود. دیروز یک آقایی از تهران با من تماس گرفت و گفت که با همسرش 20سال زندگی مسالمت‌آمیزی داشته‌اند، اما همسرش موقع عمل زیبایی فوت‌می‌کند و الان پدر و مادرش مهریه دخترشان را اجرا گذاشتند. این موضوع واقعا عجیب‌وغریب است.
هرچند مهریه حکم خداست و هیچ بحثی هم در آن نیست، اما باید یک حد و حدود مشخصی داشته باشد. آن جوانی که 10سال پیش با قیمت سکه 300هزار تومانی عقد کرده، آیا باید امروز دینش 50 برابر شود؟! من می‌گویم این جوان آن موقع، فرض کرد که با قیمت سکه 300هزارتومانی، در مدت پنج سال می‌تواند دینش را پرداخت کند، اما این پنج سال الان ضربدر 50 شده! یعنی 250سال حق حیات، زندگی و آرامش از او سلب شده. الان اگر در پروسه اجرای مهریه، مرد طی حادثه‌ای دستش قطع شود، پول دیه‌ای که برای دست قطع‌شده‌اش می‌گیرد، قابل توقیف است.
به هرحال آیا زن‌های کشورهای دیگر از زنان ایرانی متفاوت هستند که زنان در ایران از مهریه به‌عنوان یک ابزار استفاده می‌کنند؟ ما نمی‌توانیم بگوییم چون عرفا زن جهیزیه می‌آورد، پس مرد باید مهریه بدهد. چون حق طلاق با مرد است، پس باید مهریه دهد؟ کجای قانون گفته است حق طلاق با مرد است؟ یا اصلا مگر قانون گفته جهیزیه را زن بیاورد؟ واقعا خیلی حرف است چهارهزار زندانی مهریه در سنوات گذشته! هر زندانی به صورت متوسط حداقل روزی 200هزارتومان هزینه برای حاکمیت دارد. جدا از تبعاتی که دارد. اگر مردی به خاطر پرداخت‌نکردن مهریه برود زندان، این باعث تحکیم بنیان خانواده می‌شود یا باعث گسست؟ ضمانت اجرایی زندان در موضوع مهریه واقعا اقتدار مرد را زیر سوال برده‌اند.
عاطفه موسوی: اقتدار مرد؟
محسن یاسی: بله! مردی که زندان برود، بعد برمی‌گردد و با همسرش زندگی مسالمت‌آمیزی را ادامه می‌دهد؟! هرگز، امکان ندارد.
مهریه حکم خداست و هیچ بحثی هم در آن نیست، اما باید یک حد و حدود مشخصی داشته باشد. آن جوانی که 10سال پیش با قیمت سکه 300هزار تومانی عقد کرده، آیا باید امروز دینش 50 برابر شود؟! من می‌گویم این جوان آن موقع، فرض کرد که با قیمت سکه 300 هزارتومانی، در مدت پنج سال می‌تواند دینش را پرداخت کند، اما این پنج سال الان ضربدر 50 شده! یعنی 250سال حق حیات، زندگی و آرامش از او سلب شده. الان اگر در پروسه اجرای مهریه، مرد طی حادثه‌ای دستش قطع‌شود، پول دیه‌ای که برای دست قطع‌شده‌اش می‌گیرد، قابل توقیف است.
وحید رضا ابوالبشری: ما یک‌سری معضلات داریم. این معضلات بین دستگاه‌های حاکمیت و جامعه به چند دلیل است. یک دلیل گسست بین جامعه علمی و دانشگاهی با قدرت حاکمه است. اگر ما بتوانیم این گسست را از بین ببریم، یعنی به حاکمیت بفهمانیم که در عرصه تصمیم‌گیری و قانون‌گذاری، به نظرات جامعه علمی احترام بگذارد، بسیاری از مشکلات حل خواهد شد. دلیل تعدد قانون‌گذاری ما در 40سال اخیر و حتی بعضا در دوره پهلوی همین گسست است. نتیجه‌اش هم این شده که ما هرچند وقت یک‌بار مجبور می‌شویم قانون عوض کنیم. نکته بعدی به نظر من چیزی که در موضوع مهریه وجود دارد این است که ما امروز در دوره گذار هستیم. ما باید اول نگاه کنیم و ببینیم آن چیزی که امروز در قانون ما هست، شرعی است؟ عرفی است؟ یا نه شرعی است یا عرفی؟ اگر این‌گونه نیست، ما نمی‌توانیم با بخشنامه و قانون صبح و بعدازظهر حلش کنیم. باید فرهنگ‌سازی کنیم. این فرهنگ‌سازی از دوره آموزش‌وپرورش ما شروع می‌شود. اما از آن طرف قضیه هم نمی‌شود گفت که حالا تا آموزش‌وپرورش دارد فرهنگ‌سازی می‌کند، یک عده در زندان باشند. نه! این بخشنامه‌هایی که در ماه‌های اخیر برای مهریه صادر می‌شود و موکدا هم آقایان دارند بخشنامه صادر می‌کنند! قانون است. شما روی قانون چرا این‌قدر بخشنامه صادر می‌کنید؟! قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی مشخص و واضح است. شما خودتان در قانون گنجانده‌اید که مردی بابت مهریه می‌تواند برود زندان.
محسن یاسی: خیلی از مواد قانون مدنی ما برمی‌گردد به دهه 1300. یعنی شاید سال1307 به فاصله چند سال تدوین و تصویب شده است. سوال من هم این است که آیا ما با قوانین 90سال پیش می‌توانیم روابط اجتماعی سال 99 را اداره کنیم؟ قاعدتا پاسخ منفی است. چرا؟ چون آیا ما الان با وسیله نقلیه 90سال پیش تردد می‌کنیم؟ آیا نوع پوشش و زندگی‌ها مانند 90سال پیش است؟ خیر. مناسبات و عرف تغییر کرده‌اند، اما قانون همان قانون 90سال پیش است. ما باید قانون را مبتنی بر نیازهای امروز جامعه به‌روز کنیم. آمارها واقعا فاجعه است. چیزی نیست که من بگویم دو نماینده مجلس می‌گویند، یک نماینده می‌گوید ما روزانه دوهزار سقط جنین داریم. آن زمانی که کرونا روزی 340 تا 350 فوتی داشت، یک نماینده دیگر در برنامه رادیویی گفت همین آمار را ضربدر 10 کنید، می‌شود آمار سقط جنین روزانه ما.
رضا دانایی: خبرگزاری تسنیم بیست‌وپنجم مرداد امسال نوشته بود که بنابر اعلام معاون و قائم‌مقام وزارت بهداشت در کشور سالانه 600هزار سقط غیرمجاز انجام می‌شود.
عاطفه موسوی: من خودم از مخالفان این قانون هستم که مرد را به خاطر مهریه جلب کنند و به زندان ببرند. مخالفش هستم چون راستش دردی را دوا نمی‌کند، جز اینکه زندان‌ها را شلوغ‌تر می‌کند. ولی ما نمی‌توانیم فقط به همین بخش از موضوع مهریه بپردازیم و باید به مهریه و نفقه‌ای که حق مسلم یک زن در جامعه و آیین ما است هم نگاه کنیم. مثلا من به‌عنوان یک زن می‌خواهم از همسرم طلاق بگیرم. شما می‌گویید حق طلاق با مرد نیست! اما آیا واقعا حق طلاق با مرد نیست؟ یک زن می‌تواند برود طلاق بگیرد؟! من الان می‌توانم بروم به قاضی بگویم که می‌خواهم از همسرم جدا شوم؟
محسن یاسی: اگر دلایل موجه داشته باشید، بله.
عاطفه موسوی: اجازه بدهید! دلایل موجه؟ مثلا اعتیاد. قطع به یقین در آمار طلاق‌هایی که خودتان نشان دادید، دلیل بسیاری از طلاق‌ها، اعتیاد بوده است. چون متأسفانه اعتیاد چیزی است که در جامعه ما وجود دارد، چه در زن و چه در مرد، در مردها بیشتر. زمانی که یک دختر و پسر می‌خواهند ازدواج کنند، می‌روند یک‌سری آزمایشات را می‌دهند و پسر با هزاران فریبکاری که می‌کند، اعتیادش نشان داده نمی‌شود. درست است؟ مخصوصا در جامعه امروز ما که متأسفانه مصرف مواد صنعتی خیلی بیشتر از مواد سنتی شده و آنها آزمایشات ویژه‌ای می‌خواهند که اصلا در قانون تدبیری برای آن نداریم. شما کجا دیده‌اید که قبل از ازدواج از موی دختر یا پسر آزمایش بگیرند و ببینند شیشه مصرف می‌کنند یا نمی‌کنند.
بعد ازدواج صورت می‌گیرد و دختر وقتی که یک فرزند هم به دنیا می‌آورد، تازه متوجه می‌شود همسرش به شیشه اعتیاد دارد. بعد این خانم می‌رود دادگاه برای طلاق و به قاضی می‌گوید همسرش اعتیاد دارد و می‌خواهد از او جدا شود. فکر می‌کنید قاضی به خاطر اعتیاد، طلاق این زن را صادر می‌کند؟! هرگز. به این خاطر که قاضی با خودش فکر می‌کند اعتیاد یک معضلی است که خیلی در جامعه زیاد شده، اگر بخواهم به خاطر اعتیاد طلاق دهم، باید از هر 100زنی که به من مراجعه می‌کنند، 100 طلاق صادر کنم. پس برای اینکه بیایم و جلوی آمار طلاق را بگیرم، می‌گویم تنها اعتیادی را می‌توانید جدا شوید که دیگر خیلی در معرض خطر و آسیب باشید. آن زن یا باید یک بلایی سرش بیاید تا بتواند اثبات کند و طلاق بگیرد یا مجبور به ادامه زندگی شود.
وحیدرضا ابوالبشری: من فکر می‌کنم که باید به این قضیه از آخر به اول نگاه کنیم، یعنی دیگر تئوری‌ها را کنار بگذاریم و کاملا پراگماتیسم و عملگرایانه بحث کنیم. از آخر داستان یعنی جایی که مرد به دلیل عدم پرداخت مهریه در زندان است. بنابراین حالا می‌خواهیم ببینیم که این مرد به چه دلایلی به زندان رفته است. وقتی مردی بابت مهریه زندانی می‌شود، چند حالت دارد، یعنی یا اعسار (اعسار به معنی رنج، سختی و نداشتن است و در اصطلاح حقوقی، زمانی که یک فرد به نوعی تمکن مالی ندارد یا دارای اموال و سرمایه‌ای است، اما در وضعیتی قرار دارد که امکان دسترسی به آنها را ندارد، این فرد دچار اعسار شده و قادر به پرداخت بدهی هایش نیست.) نداده است یا اعسارش رد شده است. جهل به قانون را بگذارید کنار یعنی فرض بر اینکه قانون را نمی‌دانسته و اعسار نداده است را در نظر نگیریم. فرض کنیم اعسار داده و اعسارش رد شده است. اگر اعسار رد شده، قطعا مبتنی بر دلایل قانونی بود. من فرض را بر این می‌گذارم که قانون‌گذار و قاضی حکیم هستند و یک سیستم فرزانه داریم. در چنین دادگاهی اعسار یک مرد رد شده و دادگاه براساس مستندات به مرد می‌گوید که تو توان مال پرداخت مهریه را داری. اگر مرد در این شرایط باز هم نتوانسته مهریه را بپردازد، چون اعسارش رد شده، دو دلیل برای زندانی شدنش وجود دارد. یک اینکه باید فرض را بر این بگذاریم که دادگاه درست اعسار را بررسی نکرده یا اینکه این مرد خودش دوست دارد اعسارش در آن محکمه ثابت شود.
شما خودتان می‌دانید خیلی از آقایان در بحث پرداخت مهریه با طیب خاطر وارد زندان می‌شوند. این را که رد نمی‌کنید؟ یعنی می‌گویند ما می‌رویم زندان اما مهریه نمی‌دهیم حتی به اقساط. یعنی دادگاه مهریه را تقسیط می‌کند، اما مرد انتخاب می‌کند که به زندان برود، اما مهریه را نپردازد. وقتی از آخر به این مسأله نگاه می‌کنیم، یک جاهایی جامعه مشکل دارد، نه قاضی و سیستم قضائی یا کسی که پشت میز اجرای احکام نشسته و قانون را اجرا می‌کند. این رویه بسیار اتفاق می‌افتد.
محسن یاسی: من یک سوال دارم. برای چه یک مرد ایرانی حاضر است زندان برود، اما مهریه را پرداخت نکند؟
وحیدرضا ابوالبشری: من از طرف همه مردهای ایرانی نمی‌توانم نظر بدهم. اما می‌خواهم این را به شما بگویم که این موضوع در حوزه بحث ما نیست. این بحث روانشناسی است.
محسن یاسی: خودتان گفتید از آخر به اول نگاه کنیم.
وحیدرضا ابوالبشری: ولی من می‌خواهم این را به شما بگویم که اگر یک مردی قبول کرد زندان برود، اما مهریه را نپردازد، آیا این مرد مستحق این است که در کمپین شما قرار بگیرد یا نه؟
محسن یاسی: سوال من این است که در سال 1399 مبنای رفتن مرد به زندان بابت مهریه چیست؟ مردها در همه کشورهای دنیا حق آزادی دارند و بابت این موضوع حاکمیت‌ها اجازه زندانی‌کردن او را ندارند؛ چرا یک مرد ایرانی باید بابت ازدواج و مهریه به زندان برود. اگر بخواهیم مبنایی نگاه کنیم، جواز شرعی وجود ندارد که مرد به دلیل پرداخت‌نکردن مهریه باید زندانی شود. مراجع تقلید هم مکررا این موضوع را تأکید کرده‌اند. ببینید من الان کسانی را می‌شناسم که با سکه 50هزار تومانی عقد کرده‌اند. این آقا اگر می‌دانست یک روز 3 به 13 تا 14میلیون می‌رسد، هرگز چنین تصمیمی نمی‌گرفت. من می‌گویم هرکسی باید متناسب با تکلیفش پاسخ دهد. اینکه تحریم یا بی‌تدبیری اقتصادی باعث شده قیمت سکه برود بالا، ارتباطی به مرد ندارد. مگر مرد مقصر است که قیمت سکه 50 برابر شده؟ از سال 1398 تا سال 1399 یعنی یک‌سال کدام دینی چهار برابر شده است؟ تنها دینی که هر چقدر هم پرداخت شود، بیشتر بدهکار می‌شود، مهریه است.
رضا دانایی: یک پدیده جدید هم متأسفانه با عنوان کاسبان مهریه به وجود آمده است. ما در بعضی از استان‌ها و شهرهای بزرگ کشور پرونده‌های جدید مهریه داریم؛ مثلا در یکی از شهرهای کشور هفتهزارو 550 پرونده جدید مهریه فقط در 6ماه اول سال داشتیم. وقتی ما آمار طلاق را نگاه می‌کنیم، چیزهای عجیب هم در آن وجود دارد. طبیعتا زن و شوهری که سال‌ها با هم زندگی کردند، با دختر و پسری که بعد از یک‌ماه ازدواج می‌خواهند از هم جدا شوند، فرق می‌کنند.
ما پرونده‌هایی داریم که در آن دخترخانم فقط یک‌ماه است عقد کرده و بعد مهریه هشت میلیارد تومانی‌اش را به اجرا گذاشته است، حتی می‌رود ارثیه و حساب‌های بانکی همسرش را مسدود می‌کند و کلیه حقوق شهروندی را از مرد می‌گیرد. کسی که بدهکار مهریه است، یعنی هیچ حقی برای حیات ندارد. حتی مرد نمی‌تواند یک سیم‌کارت موبایل به نام خودش داشته باشد. حتی موتورسیکلت را قضات توقیف می‌کنند. ما در ایران یک دهه مردسالاری داشتیم و زن‌ها باید می‌سوختند و می‌ساختند و خانواده پذیرای طلاق نبود. این تندروی یک‌سری تبعاتی را داشت که حالا آن تندروی باز به یک کُندروی تبدیل شده که تبعات جدیدی پیدا کرده است.
آقای یاسی شما در کمپین تغییر مهریه فعالیت می‌کنید. به تبع با کسانی که در این موضوع دچار مشکل شده‌اند، ارتباط دارید و مشکلات‌شان را می‌دانید. بنابراین بهتر است در مورد جزئیات صحبت کنیم. خواسته و مطالبه کمپین شما چیست؟ در ازای درخواست‌تان برای حذف مهریه چه چیزهایی را جایگزین کردید که زنان جامعه هم آن را بپذیرند؟
محسن یاسی: اگر مهریه بالا ضمانت زندگی خوب بود، این آمار طلاق ما نبود. اگر مهریه پایین چالش‌زا بود، مادران و خواهران ما که دهه‌ها قبل ازدواج کردند، حتما زندگی‌شان به این سبک و سیاق نبود. ما معتقدیم روابط متقابل و حقوق و تکالیف متناسب است. پیشنهاداتی که ما می‌دهیم، یک اینکه مهریه دین ابتدایی است. دین ابتدایی اصل بر اعسار است و جزو عقود معوض نیست. مرد نرفته است خانه بخرد و مالی نخریده که بخواهد بابتش پول بپردازد.
بنابراین این دین نباید ذیل جرم محکومیت‌های مالی بیاید. محکومیت مالی برای کلاهبرداری و صدور چک بلامحل و این دست از جرایم است. بنابراین مهریه باید از ذیل محکومیت‌های مالی خارج شود. نکته دوم اینکه اگر قرار است براساس مباحث فقهی و نظریه‌پردازان ضمانت اجرایی وجود داشته باشد تا مهرالسنه را که مهریه شرعی است، ضمانت اجرا بگذارند و برای مابقی که مهریه عرفی است، ضمانت اجرا را بردارند.
عاطفه موسوی: اگر می‌خواهیم بگوییم مهریه باشد یا نباشد؟ نفقه باشد یا نباشد؟ حق حبس باشد یا نباشد؟ آیا اینها خلأ قانونی است؟ آیا ما نیاز به یک فقه نوین داریم؟ اگر می‌توانیم، پس بیایید این قصه را باز کنیم. شما می‌دانید همین الان هم خیلی از دخترها و پسرها در ازدواج‌هایشان حق‌ها را به یکدیگر می‌دهند. یعنی مردها حتی حق طلاق را به زن می‌دهند و معتقدند روزی که همسرشان نتواند با آنها زندگی کند، دیگر این زندگی معنایی ندارد. ولی اینکه ما بخواهیم فقط به مهریه و نفقه که تنها جایی است که در حقوق خانواده به زن بها داده بپردازیم، درست نیست.
محسن یاسی: به نظر من به جای قانون حمایت خانواده باید بنویسند قانون حمایت از زن. اگر این را بنویسند، آن موقع ترک انفاق ایرادی ندارد، اما اگر نوشته قانون حمایت خانواده، خانواده یعنی پدر، مادر و فرزندان. وقتی مرد بابت مهریه به زندان می‌رود، چه اتفاقی برای فرزندان می‌افتد؟ پس یا باید قوانینش اصلاح شود یا عنوانش.
عاطفه موسوی: همه قوانینش اصلاح شود. حق زن در ازدواج مالی است، معنوی نیست.
محسن یاسی: بحث مهریه زمانی بود که مهریه زن پنج درخت آلو از یک باغ بود یا یک اتاق از پنج اتاق. این مهریه سهل‌الوصول بود. اگر بخواهیم مهرالسنه را ضمانت اجرا بگذاریم، یک‌سری‌ها را مستثنی کنیم، مستثنات دین باید اضافه شود به قانون. مثل سهم الارث. چرا چون پدر و مادر مردی که محکوم به پرداخت مهریه است، بعد از سال‌ها زحمت می‌خواهند مالی به فرزندشان انتقال پیدا کند، اما همسر مرد به‌عنوان مهریه می‌رود مال را توقیف می‌کند. خودرو هم همین‌طور. الان مگر می‌شود در جامعه ما کسی از خودرو استفاده نکند! محل کسب و پیشه هم باید مستثنی شود.
عاطفه موسوی: شما غیرمستثنی‌ها را هم بگویید، همه اینها که مستثنی شد.
مگر مرد باید برای زن پشتوانه درست کند؟ بعد اصلا اگر هم بخواهد درست کند، مگر باید مهریه باشد؟ آیا شرط تقسیم دارایی نداریم؟ شرطی که خیلی قشنگ‌تر است. شرط تقسیم دارایی یعنی زن و شوهری که در طول حیات چیزی را با هم به دست آوردند، نصف می‌کنند. این یک نکته و نکته دوم اینکه فرض کنید قانون‌گذار بخواهد مهریه را از قانون حذف کند، چه اتفاقی درجامعه می‌افتد؟ آیا ازدواج‌ها بیشتر می‌شود یا کمتر؟ آیا طلاق‌ها بیشتر می‌شود یا کمتر؟ آیا مودت‌ها بیشتر می‌شود یا کمتر؟
محسن یاسی: من می‌گویم چرا زن باید خودش را در حد ابزار مالی پایین بیاورد. اگر ما به ازدواج معامله نگاه کنیم، من ممکن است بگویم خانم شما قیمتت 100میلیارد تومان است، این هم چک فردا وصولش کن. من یک سوال دارم، شما در دفترخانه تضمین کرده‌ای که یک هدیه را به یکی از نزدیک‌ترین افراد خانواده‌ات پرداخت کنی. حالا نتوانستی پرداخت کنی. یا نخواستی پرداخت کنی. بعد نزدیک‌ترین فرد خانواده باید به خاطر پرداخت‌نکردن هدیه شما را به زندان بیندازد؟
عاطفه موسوی: بستگی دارد این هدیه در ازای چه چیزی باشد. شما یک زمانی با من قراردادی بسته‌ای و نکاح عقد است و شرایط عقد هم در قانون مشخص است.
وحیدرضا ابوالبشری: ما یک اختلاف اساسی با هم داریم؛ اولا اینکه دیدگاه شما اثباتی است، یعنی مرحله دادگاه. نگاه من اما ثبوتی در زمان عقد است. این دو مرحله یک فاصله زمانی دارد، ممکن است یک‌ماه بعد از عقد باشد، ممکن است 40سال بعد. جناب مرحوم دکترشهیدی مرد بزرگواری که هم وکیل و هم حقوقدان بزرگی بود، حدود اواخر دهه70 یک بحثی در مورد مهریه داشت. زمانی که مهریه‌ها خیلی بالا تعیین می‌شد، ایشان می‌گفتند قدرت بر تصمیم وجود ندارد.
وقتی قدرت بر تصمیم وجود ندارد، بنابراین توافق عقد را باطل نمی‌کند، اما از نظر من شرح فعل است. سیستم قضائی ما باید به این دعاوی ورود کند. عذرخواهی می‌کنم ضمن احترام به همه اقشار جامعه اما وقتی یک خانم یا آقا یا اصلا هر دو پدرشان یک کارمند ساده است و در یک خانه 50متری زندگی می‌کنند، اما مهریه به تعداد سال تولد انتخاب می‌شود، قاضی است که باید در این دعوا وارد شود و تشخیص دهد که این مهریه باطل است و باید مهرالمثل تعلق بگیرد.
رضا دانایی: اصلاح ماده 22 قانون حمایت خانواده سال 91 سکه بهارآزادی 800هزارتومان بوده است. قانون‌گذار آن را 110 سکه گذاشت، اما الان وقتی 20 برابر شده، قاعدتا باید تقسیم بر 20 شود.
عاطفه موسوی: آیا فقط سکه 20 برابر شده؟ طبیعتا مسکن و هزینه‌های زندگی یک زن هم به تناسب بالارفتن قیمت‌ها بیشتر شده است.
وحیدرضا ابوالبشری: ما باید به یک نکته خیلی مهم توجه کنیم. اینکه ما نمی‌توانیم بیش از حدی که نظام حاکمیتی می‌تواند وارد عرصه زندگی خصوصی شود، وارد شویم؛ یعنی با تمام حرف‌های شما و ما و همه جامعه و صداوسیما و دستگاه قضائی و فرهنگ‌سازی اگر دختر و پسری با هم ازدواج کردند و مهریه زن 10هزار سکه هم باشد و آن مرد قدرت پرداختش را نداشت، ما نمی‌توانیم به قانون‌گذار بگوییم تو حالا یک قدم برو جلوتر از اراده طرفین و این را منحل کن.
محسن یاسی: بله. موافق هستیم.
وحیدرضا ابوالبشری: نکته چیست؟ اما می‌توانیم اگر فردا روزی سوء‌نظری در رفتار زوجین بود، بیا و حالا اعمال‌نظر کن و چنین مهریه‌ای را باطلش کن. الان در عربستان یک سقفی برای مهریه گذاشته‌اند، بهتر شده است؟ پاسخ منفی است. چرا؟ چون خصوصی شده و حالا همین موضوع دعوا‌ها را زیاد کرده است. می‌خواهم به این نتیجه برسیم که اگر ما خیلی هم وارد عرصه خصوصی زندگی افراد جامعه شویم، آنها راه فرار پیدا می‌کنند. فرهنگ‌سازی یک چیز است و اینکه شما به‌عنوان خواهان (مردی که معتقد است حقش ضایع شده) بتواند با اثبات عدم حسن‌نیت زوجه مهریه را از بین ببرد، در بقای قانون حمایت خانواده هم کمک می‌کند. پس دستگاه قضائی می‌تواند آستین‌هایش را بالا بزند و بگوید من وارد این عرصه می‌شوم؛ یعنی قانون‌گذار فکر کند تعقل و فکر حلقه‌های گمشده ایران است. بگوید من جوری قانون‌گذاری می‌کنم که زوجه یا حتی زوج فرقی نمی‌کند، فکر اینکه از نهاد خانواده سوءاستفاده کند را از سرش بیرون کند. آیا چیزی که امروز در بخشنامه‌ها و قوانین اتفاق می‌افتد، این است؟ این نیست.
برای اینکه به یک جمع‌بندی برسیم، بهتر است خواسته و نظرات کارشناسان را درباره موضوع مهریه بدانیم. آقای یاسی فعالیت‌های شما در کمپین تغییر مهریه چیست؟ منظورم این است که این کمپین به دنبال حذف کامل مبالغ مهریه است؟ یا به دنبال بازبینی قانون برای تعیین سقف مهریه یا برابری حق و حقوق زن و مرد در زمان عقد و ازدواج هستید؟
محسن یاسی: مگر می‌شود هدیه را حذف کرد؟
اما شما گفتید که مهریه نیاز نیست و نهایتا همان مهرالسنه باید باشد.
محسن یاسی: اگر هدیه با رضایت قلبی باشد، چه اشکالی دارد.
شما اواسط فرمایشات‌تان گفتید شرح صحت نکاح دائم نیست.
عاطفه موسوی: پس به نظر شما مهریه می‌تواند حذف شود؟
محسن یاسی: اینها دو تا موضوع متفاوت هستند. عقد نکاح با سایر عقود از جهاتی متفاوت نگاشته شده، بنابراین مهریه شرط صحت عقد نکاح دائم نیست. حالا این می‌تواند یک شاخه گل یا 200هزارتومان پول باشد.
وحیدرضا ابوالبشری: جسارت این را داشته باشید و بگویید هدف اصلی کمپین شما حذف مهریه است؟
عاطفه موسوی: من و آقای ابوالبشری می‌گوییم مهریه حذف نشود، اما به جای آن به‌طور اساسی‌تر قانون بازبینی شود. زمانی که ازدواج اتفاق می‌افتد، فقط یک مرد نیست. مرد و زن هر دو هستند. آن موقع زن می‌گوید من به اندازه تعداد سال تولدم سکه می‌خواهم، مرد هم می‌پذیرد. آن موقع باید قدرت تصمیم داشته باشید. اسلحه روی گردن این آقا نبوده که قبول کند. پس وقتی قبول می‌کند، بحث رضاست که از ارکان عقود ما است و اگر رضا نباشد، عقد صورت نمی‌گیرد. شما در صندلی یک آقا نشستید و می‌گویید سکه شد N تومان. آیا در صندلی یک خانم هم نشستید؟ این زن بعد از طلاق می‌خواهد مسکن بگیرد و خرج زندگی خودش و شاید حتی فرزندانش را بدهد. آیا فقط قیمت سکه بالا رفت؟ به همان تناسب حالا یک مقدار کمتر یا بیشتر، به هرحال همه چیز گران شد. من فمینیست نیستم، یک جاهایی هم با موضوعات کمپین و دغدغه‌های شما موافقم. ولی نمی‌شود یک عینک بزنیم و فقط مشکلات مرد را ببینیم یا یک عینک بزنیم و مشکلات زن را ببینیم. من کاری به کاسبان سکه ندارم، اگر هر دو نفر را نبینیم، این مشکل حل نخواهد شد.
وحیدرضا ابوالبشری: برای جمع‌بندی بهتر است به این موضوع نگاه کنیم که فرض کنید ما در ایران ازدواج‌هایی داشتیم که در آنها مهریه نبود، چه اتفاقی می‌افتد؟ خانم موسوی گفتند مهریه پشتوانه زن است. من ضمن احترامی که برای این نظر قائل هستم، اما مخالفم. مگر مرد باید برای زن پشتوانه درست کند؟ بعد اصلا اگر هم بخواهد درست کند، مگر باید مهریه باشد؟ آیا شرط تقسیم دارایی نداریم؟ شرطی که خیلی قشنگ‌تر است. شرط تقسیم دارایی یعنی زن و شوهری که در طول حیات چیزی را با هم به دست آوردند، نصف می‌کنند. این یک نکته و نکته دوم اینکه فرض کنید قانون‌گذار بخواهد مهریه را از قانون حذف کند، چه اتفاقی در جامعه می‌افتد؟ آیا ازدواج‌ها بیشتر می‌شود یا کمتر؟ آیا طلاق‌ها بیشتر می‌شود یا کمتر؟ آیا مودت‌ها بیشتر می‌شود یا کمتر؟ ببینید ما درحوزه کاری‌مان باید به اینها فکر کنیم. آیا ما نمی‌توانیم زندگی را به سبک اسلامی مدرن‌تر کنیم؟ می‌توانیم. اگر مهریه حذف شود و زن و مرد بدانند برای آن چیزی که دارند می‌سازند، با هم شریک هستند و هر وقت هم خواستند بروند، همه چیز بین‌شان به تساوی تقسیم می‌شود، این زندگی خیلی زیباتر است. در این شرایط نه مرد محکوم است، نه زن. نه مردی به خاطر مهریه در زندان خواهد بود و شرمنده خانواده‌اش و نه زن کاسب مهریه‌ای خواهد بود. می‌خواهم به شما بگویم کمپین شما خیلی محترم است، چون یک دغدغه بزرگ جامعه را بررسی و دنبال می‌کند، اما ما باید اساسی‌تر و ریشه‌ای‌تر این فرهنگ‌سازی را در بستر جامعه ایجاد کنیم تا با کمک حقوقدانان و وکلا قانون مهریه بازبینی شود.