گل نیلوفر نماد چیست؟

 

انسان با تمايلى كه به سمبل‌ سازى دارد، اشيا و اشكال را به ســمبل‌ها تبديل مى‌كند و آن‌ها را هم در مذهب و هم هنر بصرى خود بيان مى‌كند. رمزهايى از گياهان اقتباس شده‌اند؛ اما گلى كه رمزى گسترده دارد لوتوس یا نیلوفر آبی است. رمزى چنين گسترده (لوتوس) اين سوال را در ذهن ايجاد مى‌كند كه چه مفهومى در آن نهفته و به چه چيزى اشاره كرده كه در روزگار قديم هيچ ملت و قومى از آن بى‌خبر و بركنار نبوده و به صورت‌هاى مختلف، گاهى در معمارى و حجارى، نقاشى و گاهى در شــعر و ادب و در آخر در مراسم دينى و كتب مقدس با آن سروكار پيدا كرده است.

 

لوتوس یا گل نیلوفر نماد مذهب است، چون نماد پاكى و تهذيب نفس است. پرورش اين گل هم در محيط طبيعى مانند بركه‌ها و مرداب‌ها و هم در محيط مصنوعى مانند استخرها و آكواريوم‌ها رايج  است.

نقش لوتــوس از ابتدا به‌صورت نمــاد مذهبى براى اقوام مختلــف به كار رفته و از دورترين زمــان اين نقش، روى اشياى هنرى به كار مى‌رفته است. اين نقش‌مايه معمولا براى اشيايى كه در درجه بالايى از نظر كاربرد مذهبى يا دربارى بوده‌اند، به‌كار مى‌رفته، پس به‌طور مســلم معنایی اســطوره‌اى و خاص داشته و صرفا به‌خاطر تفنن و زيبايى نبوده است.

 

 

گل نيلوفر يک نشان تاريخى است و براى آريايى‌هاى باستانى، مظهر پيدايش مينويى و جاودانگى بود؛ زيرا اين گل تنها آفريده‌اى بود كه در مرداب‌هاى خاموش و بى جنب و جوش پديد مى‌آمد. نیلوفر گلى است كه نسبت به ديگر گل‌ها و گياهان در محيط خاصى مى‌رويد و با توجه به اينكه در لجن و خاک ريشه دارد؛ ولى برگ‌هايش به سمت نور خورشيد باز مى‌شود، از لحاظ رويش با تولد انسان مشابهت دارد. چون هر دو همواره در پى عروج و سير در معنويت هستند. ظهور لوتوس از مفاهيم مشتركى است كه در همه تمدن‌ها جزو مبانى مشترک اعتقادى است.

نيلوفر آبى با برآمدن آفتاب باز و با فرورفتن آن بســته مى‌شود و بدين انگيزه، مظهرخورشيد است و با ميترا همبستگى دارد. هخامنشيان كه به ميترا دلبستگى فراوانى داشتند؛ از شاخه، گل و برگ نيلوفر كه نماد ميترا بود، در آرايش ســاختمان‌هاى تخت جمشيد سود بسيار برده‌اند.

در جای‌جاى آثار تاريخى ايران و بسـيارى تمدن‌هاى ديگر، اين نقش خود را آشــكار مى‌كند و نشانگر اهميت و تقدس اين گل است. از اسطوره‌هاى ايرانى كه نماد نيلوفرين دارند، آناهيتا و ميترا را مى‌توان نام برد. از اسطوره‌هاى هندى، ويشنو، لاكشمى، برهما و بودا و ايزدان مصرى كه با نيلوفر در ارتباط‌اند به آزيريس، رع، هوروس و نفرتوم مى‌توان اشاره كرد.

تداوم حضور گل لوتوس در فرهنگ تصویری کشورمان را می توان از زمان حجاری بر روی سنگ در کاخ‌های هخامنشی تا تزیینات معماری قاجاریه ردیابی کرد. گل لوتوس کنده‌کاری شده بر روی چوب درها و ارسی‌های خانه‌ها و بافت‌های شهرها از جمله بوشهر دیده شده است.
طرح دیگری از لوتوس یا گل نیلوفر به صورت فرم گلدانی است در پایه تخت روان داریوش. نمونه دیگر نقشی است از ترکیب لوتوس و درخت نخل که بر دیواره‌های تخت جمشید دیده می‌شود و برخی آن را گل آفتابگردان هم می‌نامند.
و نهایتا نقشی از لوتوس وجود دارد که بر روی دشنه داریوش شاه مشاهده می‌شود. ظرافت و زیبایی این طرح به حدی چشم نواز است که می توان روح هنر معماری را در آن مشاهده کرد. بیشترین تحول لوتوس در دوره صفویه شکل می‌گیرد. در دوران زندیه و قاجاریه تحول چندانی در این گل بوجود نیامد. در آخر چنین می‌توان نتیجه گیری کرد که نقش لوتوس همانند سایر هنرهای کاربردی و تجسمی دارای یک روند تحول و سیر تکاملی در طول دوره‌های مختلف باستان به خصوص در دوره اسلامی بوده است. این نقش تحت تاثیر اشکال و تزیینات معماری قرار گرفته و معماری نیز متقابلا  تحت تاثیر این طرح بوده است. سیر تحول نقش این گل، تحول آن را از یک هنر آیینی به یک هنر کاربردی نشان می‌دهد. 

نماد گل نیلوفر در دین زرتشت:

در دین زردتشت این گل سمبل اهورا مزداست. سمبل انسانی اهورمزدا نیم تنه مردی است که شاخه‌ای از گل نیلوفر را در میان انگشتان خود گرفته است. از آنجایی‌که این گل مظهر سه خدای دین هخامنشیان یعنی میترا یا مهر، آناهیتا و اهورامزدا است، بارزترین و زیباترین نقوش آن در تخت جمشید به تصویر کشیده شده است.

گردآوری: مجله اینترنتی جالبز