با وجود این که ترکیه تقریبا تاریخچه ای شبیه صنعت خودروسازی کشورمان دارد اما توانسته در سال گذشته 25 میلیارد دلار صادرات خودرو و قطعات خودرو داشته باشد؛ راز پیشرفت خودرویی ترکیه چیست؟
تصاویری از رانندگی رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه با خودروی تمام برقی «توگ» که خودروی ملی ترکیه معرفی شده در روزهای اخیر در فضای مجازی منتشر شد که واکنش هایی را هم به همراه داشت. هرچند برخی صاحب‌نظران تولید اولین خودروی ملی همسایه شمال غربی ایران را به انگیزه‌های سیاسی و باورهای ملی‌گرایانه رئیس‌جمهور این کشور مرتبط می‌دانند، اما برخی دیگر این اقدام را گامی آینده گرا برای توسعه خودروسازی این کشور تعبیر می‌کنند. در حالی که تاریخچه خودروسازی ترکیه شبیه به خودروسازی کشورماست اما بد نیست بدانید این کشور در سال 2019 یعنی پیش از همه گیری کرونا حدود 30 میلیارد دلار صادرات شامل تولید خودرو و قطعه خودرو به کشورهای دیگر داشته است که این رقم 5200 برابر صادرات ایران در حوزه خودرو بوده است. در هر صورت نگاهی به تاریخچه خودروسازی در ایران و ترکیه نشان می دهد هر دو کشور با هم به خودروسازی ورود کرده اند اما حالا کار به جایی رسیده که ترکیه 5200 برابر ما صادرات خودرو و قطعات خودرویی دارد و کشور ما در سال گذشته بیش از 64 میلیون دلار از این کشور قطعه وارد کرده است. در این گزارش در کنار مقایسه صادرات خودرو در ایران و ترکیه، نگاهی به تاریخچه و تجربه ترکیه در صنعت خودرو سازی انداخته ایم که خواندنش خالی از لطف نیست.
صادرات خودرویی ترکیه 5200 برابر ایران
حدود یک ماه پیش بود که مهدی خطیبی، مدیرعامل گروه صنعتی ایران‌خودرو، از برنامه‌ریزی برای صادرات حداقل ۱۵ هزار دستگاه خودرو از این گروه در امسال خبر داد و گفت: «۵ هزار دستگاه خودروی دنا پلاس اتوماتیک به ونزوئلا طی امسال صادر خواهد شد و برای حضور در بازار روسیه، سرمایه‌گذاری مشترک با این کشور پیش‌بینی شده است.» از آن سو، «گونزالس کاسالس»، سفیر کوبا در ایران هم همین چند روز پیش خواستار ایجاد خط تولید تراکتور ایرانی در کوبا شد و گفت ایران می تواند از دروازه کوبا، تراکتورهای خود را به تمام کشورهای آمریکای لاتین صادر کند. اگر میانگین قیمت خودروهای صادراتی را 15 هزار دلار هم در نظر بگیریم که این رقم با توجه به آپشن ها و استانداردهای خودروهای کشورمان بسیار بالاتر از قیمت های جهانی است در مجموع حدود 200 میلیون دلار از صادرات خودرو درآمد خواهیم داشت این در حالی است که ترکیه در سال ۲۰۱۹ میلادی، به طور متوسط روزانه ۸۲ میلیون دلار صادرات در حوزه صنعت خودرو داشته است که یعنی کل صادرات صنعت خودروی ما آن هم در صورت تحقق به اندازه 2 روز و نیم صادرات ترکیه خواهد بود. با این حال برآوردهای آماری گمرک کشور نشان می دهد که در سال ۱۳۹۸ (که با فرض همه گیریِ کرونا در اواخر این سال، میتوان آن را سال معیار برای ارزیابی صادرات خودرو در نظر گرفت)، تنها حدود ۱۳۰۰ دستگاه خودرو، به ارزش ۵ میلیون و ۷۲۲ هزار دلار از ایران به ۹ کشورِ دیگر صادر شده است. همان طور که در بالا خواندید، در همان سال ترکیه ۳۰ میلیارد دلار خودرو و قطعات خودرو صادر کرده بود، یعنی تقریبا ۵ هزار و ۲۰۰ برابر بیشتر از ایران! در سال 2021 هم ترکیه بیش از 25 میلیارد دلار توانسته صادرات قطعه و خودرو به کشورهای جهان داشته باشد.
تاریخچه خودروسازی از ترکیه
ترکیه تقریبا تاریخچه ای شبیه صنعت خودروسازی کشورمان دارد. تولیدات ترکیه در سال ۱۹۶۰ با مونتاژ محصولات فورد شروع شد. در ایران هم اولین خودروها، جیپ‌هایی بودند که در کارخانه جیپ ایران در همین زمان تولید می‌شدند. داستان ترکیه اما کمی متفاوت است. این کشور در اتفاقی که 60 سال پیش رخ داد به واقع به این نتیجه رسید که خودروساز شدنش در این برهه تنها هدر رفت منابع ملی است و برای سال‌ها از خیر خودروساز شدن گذشت و شروع به تقویت صنعت قطعه سازی کرد. اتفاق هم این بود که 60 سال پیش ترکیه از اولین خودروی ملی خود به نام «دوریم» با حضور «جمال گورسل»، رئیس‌جمهور وقت ترکیه رونمایی کرد، اما این مراسم به فاجعه‌ای تاریخی بدل شد. آن‌طور که خبرآنلاین نوشته تنها ۱۰۰ متر پس از شروع حرکت و در میانه رونمایی، خودرو خاموش شد و دیگر روشن نشد. به این ترتیب اولین خودروی ملی ترکیه به یک رسوایی تاریخی تبدیل شد و هرگز به تولید انبوه نرسید و دولت ترکیه نیز پرونده خودروی ملی را به مدت شش دهه بست و به بایگانی منتقل کرد. این کشور اگر چه خودروساز نشد اما گام‌های مهمی برای قطعه سازی برداشت و در اوایل سال 2000 هم به یک کشور مونتاژکار تبدیل شد که سهم بالایی از تولید قطعات خودرو را در اختیار دارد.
تجربه ترکیه در صنعت خودرو
1- راهبرد مونتاژ در ترکیه
ترکیه یکی از کشورهایی است که رویکرد مونتاژمحور را در صنعت خودروی خود در پیش گرفته است. این کشور به دلیل اتخاذ سیاست حمایت از مونتاژ و نیز داشتن موقعیت ژئواستراتژیک و قرار گرفتن در مرز آسیا و اروپا باعث جذب سرمایه‌گذاران بین‌المللی صنعت خودرو شده است. سایت‌های مونتاژ بزرگ‌ترین شرکت‌های خودروساز بین‌المللی در این کشور تاسیس شده است. براساس تجربه ترکیه برخی معتقدند برای این که کشوری بخواهد به خودروسازی مطرح تبدیل شود ابتدا باید قطعه‌سازی و مونتاژ خودروهای مختلف و روز دنیا را فرا گیرد و پس از آن به سمت طراحی و ساخت خودروی داخل برود، بنابراین میتوان این مورد را یکی از فرمول‌های پیشرفت ترکیه در صنعت خودروسازی دانست.
2- توجه به قطعه سازی در کنار مونتاژ
همچنین در کنار تمرکز روی مونتاژ خودرو، به قطعه‌سازی نیز توجه ویژه‌ای شد. هدف کشور ترکیه درکنار خودروسازی تبدیل شدن به یکی از بزرگ‌ترین قطعه‌سازان دنیا بود که تا حدودی توانستند به این هدف دست یابند. بنابراین ترکیه مسیر حمایت گری از محصولات داخلی را در پیش نگرفت بلکه با مونتاژ خودروها از برندهای مشهور، اقتصاد صنعت خودرو در این کشور را رونق بخشید و باعث شد قطعه سازی هم در این کشور رونق بگیرد. این اتفاق باعث بالا رفتن صادرات و ایجاد اشتغال در ترکیه شد.
شرکت‌های خودروسازی بین‌المللی در ترکیه
هم اکنون و بنا بر شواهد موجود، خودروسازی بزرگ فیات سالانه ۴۵۰ هزار دستگاه از محصولات خود را در خاک ترکیه تولید می‌کند. شرکت خودروسازی مرسدس‌بنز هم با سرمایه‌گذاری یک میلیارد یورویی در کشور ترکیه توانسته است ترکیه را به مهم‌ترین پایگاه صادراتی خود تبدیل کند و در حدود ۶ هزار نفر در خطوط مونتاژ این برند آلمانی مشغول به کار شوند. شرکت مان آلمان هم بزرگ‌ترین واحد اتوبوس‌سازی خود را در خارج از آلمان در ترکیه بنا نهاده و سالانه دوهزار دستگاه اتوبوس تولید می‌کند. بزرگ‌ترین شرکت خودروسازی کره‌ای یعنی هیوندایی نیز برای صادرات محصولاتش به اروپا، کارخانه خود را در ترکیه بنا کرده است. شرکت‌های خودروسازی خوشنام ژاپنی نظیر تویوتا و هوندا نیز با سرمایه‌گذاری‌های خود در کشور ترکیه توانسته‌اند سالانه به ترتیب ۲۸۰ و ۵۰ هزار دستگاه در خاک ترکیه تولید کنند و درنهایت شرکت خودروسازی فورد به‌عنوان تنها برند آمریکایی، کارخانه‌ای در ترکیه دارد. خطوط تولید این برند در ترکیه سالانه می‌تواند ۴۱۵ هزار دستگاه تولید کند.هم اکنون از هر ۱۰۰ خودروی تولید شده در این کشور ۸۳ دستگاه آن به دیگر نقاط جهان صادر می‌شود.