اعتماد/متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
«پولت را به هر چیزی تبدیل کن و برو فقط ریال نگه ندار.» این جمله تقریبا یک بار خطاب به هر ایرانی گفته شده است. کشوری که درگیر تورم بیش از 30 درصد، سرعت رشد نقدینگی حدود 31.3 درصد و رقم نقدینگی بالغ بر 2561 هزار میلیارد است هر لحظه از ارزش پولش کم می‌شود و افراد نیز برای حفظ قدرت خرید خود از هیچ کوششی فروگذار نمی‌کنند. در 13 سال اخیر(از سال 85 تا 98) خالص حساب سرمایه منفی 164 میلیارد دلار بوده است. هر چند تغییرات در حساب سرمایه تعاریف متعددی دارد و عده‌ای آن را مساوی خروج سرمایه می‌دانند، می‌تواند زنگ خطری برای سیاستمداران و تصمیم‌سازانی باشد که هم و غم خود را برای جذب سرمایه به کشور به کار می‌گیرند. آمارها نشان می‌دهد، ایرانی‌ها برای استفاده بهینه از سرمایه‌های خود و «تبدیل به احسن» آنها به فکر خرید خانه در کشورهای همسایه هستند. بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار ترکیه که ابتدای شهریور ماه منتشر شد در 7 ماه نخست سال جاری میلادی، ایرانی‌ها حدود 3168 فقره ملک در شهرهای مختلف ترکیه خریداری کرده‌اند. هر ماه 453 خانه. به بیان دیگر هر ماه 453 ایرانی سرمایه خود را به رغم شیوع کرونا و بسته بودن مرزها از کشور خارج می‌کنند تا از ارزش آن کم نشود. بررسی 15 سال اخیر اقتصاد ایران و حساب خالص سرمایه نشان می‌دهد، روند خروج در سال‌های منتهی به بحران‌های سیاسی، اقتصادی و تشدید مشکلات داخلی بیشتر شده است. هر چند در برهه‌هایی دولت برای جلوگیری از خروج سرمایه اقدام به افزایش نرخ ارز کرده تا بتواند سرمایه‌ها را در داخل نگه داشته و هزینه فرصت انتقال آنها را افزایش دهد.
خروج‌ها شدت بیشتری می‌گیرند
با وجود صحبت‌های سیاست‌گذاران مبنی بر جذب سرمایه‌ها و ورود سرمایه‌گذار خارجی به کشور آنچه آمارها نشان می‌دهد، ورود بسیار کند سرمایه‌های خارجی به کشور و خروج تند و تیز آن از کشور است. مطابق با آمارهای بانک مرکزی طی سال‌های 85 تا 98 حدود 164 میلیارد دلار سرمایه از کشور خارج شده است. هر چند در سال 93 حساب خالص سرمایه ایران به مثبت 553 میلیون دلار رسید اما با وجود امضای برجام و ترغیب کشورهای اروپایی و امریکایی به حضور در ایران در سال‌های بعد روند منفی خالص حساب سرمایه ادامه یافت و حتی در سال 96 به بیشترین رقم در دهه 90 رسید، منفی 19 میلیارد و 321 میلیون دلار. بیشترین کسری حساب سرمایه مربوط به سال 89 با رقم خیره‌کننده منفی 25 میلیارد و 244 میلیون دلار است. با وجود اینکه در سال گذشته کسری حساب سرمایه کمی جبران شده و از منفی 16 میلیارد دلار به 6 میلیارد و 670 میلیون دلار رسید اما این نشان می‌دهد که ایرانی‌ها به رغم افزایش شدید نرخ ارز با هر میزان درآمدی که داشته باشند، ترجیح می‌دهند سرمایه‌های خود را از ایران خارج کنند.
تاثیر دولت‌ها فقط چند میلیون دلار
همان طور که گفته شد در دهه اخیر و تنها در سال 93 بود که به واسطه روی کار آمدن دولت یازدهم، حساب خالص سرمایه مثبت شد و به 559 میلیون دلار رسید اما روند منفی شدن حساب خالص سرمایه در سال‌های بعد و حتی پس از امضای برجام ادامه یافت. هر چند آمارهای ارایه شده توسط بانک مرکزی درخصوص حساب سرمایه جزیی نیست و مواردی از قبیل ارز تخصیص داده شده برای خرید تجهیزات دفاعی و نظامی محرمانه تلقی می‌شود و از سویی هزینه فرصت نقل و انتقال ارز نیز قابل اندازه‌گیری نیست اما به نظر می‌رسد در شرایطی که مشکلات اقتصادی بیشتر شده و نرخ ارز نیز ثابت مانده باشد، خروج سرمایه با شدت بیشتری انجام می‌شود.
افزایش نرخ ارز، مثبت‌تر شدن حساب سرمایه
برای خروج سرمایه دلایل متعددی عنوان می‌شود؛ از بی‌ثباتی سیاسی تا سردرگمی دولت‌ها در اتخاذ سیاست‌های اقتصادی مناسب. اما هر چه باشد، می‌تواند اقتصاد کشور را بیشتر از پیش آسیب‌پذیرتر کند. با وجود اینکه تکانه‌های ارزی برای اقتصاد مشکلات عدیده‌ای به بار آورده اما با استناد به آمارهای بانک مرکزی با افزایش نرخ ارز، خروج سرمایه از کشور کندتر شده و حتی جهش‌های ارزی خالص حساب سرمایه را «کمتر» کاهش داده است.
بر اساس آمارهای رسمی طی سال 90 تا 91 که نرخ دلار افزایشی 116 درصدی داشته، خالص حساب سرمایه به اندازه 7 میلیارد و 380 میلیون دلار افزایش داشته و این اتفاق برای سال‌های 96 تا 98 نیز تکرار شده است؛ به گونه‌ای که حساب سرمایه در سال 96 منفی 19 میلیارد و 321 میلیون دلار بوده که در سال گذشته به منفی 6میلیارد و 670 میلیون دلار رسید.
سرمایه به ملک تبدیل می‌شود
با وجود اینکه نرخ ارز در بازار آزاد طی دو سال منتهی به اسفند 98 افزایش 246 درصدی داشته و از 4045 تومان به بیش از 14 هزار تومان رسیده اما چیزی از اشتیاق افراد به خروج سرمایه کاسته نشده است. براساس گزارش‌های مرکز آمار ترکیه در 7 ماه نخست امسال ایرانی‌ها از شهروندان عراقی برای خرید ملک پیشی گرفتند و با وجود شیوع کرونا نسبت به همین مدت در سال 2019 رشدی 19 درصدی داشته و عنوان شده که در 4 سال اخیر ایرانی‌ها حدود 2721 شرکت در ترکیه تاسیس و 13 هزار و 35 فقره ملک نیز خریداری کردند.
مشکلات اقتصادی کرونا را هم دور می‌زند
تلاطم‌های گاه و بیگاه نرخ ارز و وارد شدن به کانال‌های روانی و شیوع کرونا نیز نمی‌تواند مانعی برای خروج سرمایه باشد. با وجود اینکه افزایش نرخ ارز و تضعیف قدرت ریال، ارزش دارایی‌های در دست مردم را کاهش می‌دهد اما «سایر کشورها» همچنان مکان مناسبی برای سرمایه‌هایی است که به مرور زمان کاهش ارزش پیدا می‌کنند.