حامی هنر زندگی/ اختلال احتکار چیست؟ ممکن است بارها برایتان پیش آمده باشد، اشیایی که از نظر مادی ارزشمند نیستند را به خاطر تعلق عاطفی که به آن داشتید نزد خود نگه دارید اما دسته‌ای از افراد هستند که اشیا و وسایلی را که هیچ ارزش مادی یا معنوی برای آن‌ها ندارند نزد خود نگه می‌دارند و هیچ وسیله‌ای را دور نمی‌اندازند. در واقع افرادی که به اختلال احتکار مبتلا هستند حتی از دور ریختن چیزها در سطل زباله نیز مشکل دارند و به آن‌ها دل می‌بندند. به عنوان مثال از دور ریختن روزنامه باطله‌ای که متعلق به سال‌های پیش است خودداری می‌کنند، از ترس اینکه مبادا روزی به آن احتیاج پیدا کنند. احتمال همزمان شدن رفتارهای احتکاری با آسیب‌های جسمی و اختلال‌های روانی دیگر مانند افسردگی، وسواس، کنترل تکانه و … اهمیت درمان را پررنگ تر می‌کند. در ادامه مقاله به بررسی اختلال احتکار، علائم و نشانه‌ها، علل و راهکارهای درمانی آن می‌پردازیم.
اختلال احتکار چیست؟
افراد مبتلا به اختلال احتکار، در واقع به نوعی وسواس مبتلا هستند. آن‌ها به صورت افراطی به جمع آوری وسایل و لوازم اقدام می‌کنند. این افراد نمی‌خواهند هیچ کدام از لوازم خود را دور بیندازند حتی اگر کهنه، خراب و بدون استفاده شده باشند. در واقع گمان می‌کنند که هر چیزی ارزش احساسی خاصی دارد یا ممکن است بعدها مورد نیاز باشد پس از دور ریختن اشیا بسیار مضطرب می‌شوند. شیوع این اختلال حدود 2 تا 5 درصد است. جمع کردن وسایل معمولا از سنین نوجوانی آغاز می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال از خرید کردن و جمع کردن وسایل لذت می‌برند. در واقع این قبیل کارها در پاسخ به احساس افسردگی شدت پیدا می‌کند.
علائم اختلال احتکار چیست؟
نشانه‌های وسواس در هر کدام از انواع آن دارای ویژگی‌های مشترکی است. در ادامه به علائم اختصاصی اختلال احتکار اشاره شده است.
1- شخص به هیچ عنوان نمی‌تواند لوازم خود را حتی در مواردی که هیچ گونه ارزشی ندارند، دور بریزد.
2- فرد به صورت افراطی به خرید لوازم می‌پردازد و آن‌ها را نزد خود نگه می‌دارد، چرا که فکر می‌کند ممکن است برای روز مبادا مورد استفاده قرار بگیرند.
3- ناتوانی در دور ریختن لوازم باعث می‌شود تا خانه فردِ مبتلا بسیار نامنظم و آشفته شود.
4- در عملکرد بین فردی و اجتماعی فرد مبتلا مشکل جدی ایجاد می‌شود.
پیامدهای اختلال احتکار
رفتارهای احتکاری پیامدهای منفی زیادی برای فرد به همراه خواهد داشت که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.
به علت بهم ریختگی خانه، رعایت بهداشت عملا امکان پذیر نیست. در نتیجه فرد ممکن است به بیماری‌های جسمانی ناشی از آلودگی دچار شود.
میل افراطی به خرید لوازم، فرد را با مشکلات مالی جدی روبرو می‌کند.
احتکار اشیا در خانه باعث می‌شود تا برای کارهایی از قبیل آشپزی، نظافت، راه رفتن، خوابیدن و… فضای کافی باقی نماند.
علل رفتارهای احتکاری چیست؟
عوامل مختلفی می‌توانند در بروز اختلال احتکار موثر باشند. ما در ادامه به مهم ترین مواردی که در پژوهش‌ها به عنوان علل این مشکل شناسایی شده‌اند اشاره کرده‌ایم.
عوامل ژنتیکی و فیزیولوژیکی
مطالعات نشان می دهند رفتار احتکار امری است که در خانواده‌ها جریان دارد. به این صورت که 50 درصد افرادی که مبتلا به اختلال احتکار هستند گزارش می‌کنند یک خویشاوند نزدیک با همین مشکل دارند. بررسی دوقلوها بیانگر این نکته است که تقریبا 50 درصد تنوع در رفتار احتکار به عوامل ژنتیکی مربوط می‌شود. این عامل در دیگر اختلالات مرتبط با وسواس از جمله وسواس فکری عملی نیز مشاهده می‌شود.
عوامل محیطی
اکثر افرادی که مبتلا به اختلال احتکار هستند در بررسی‌های گذشته نگر حوادث زندگی پرتنش و آسیب زایی را گزارش می‌دهند که می‌توانند در تعامل با عوامل ژنتیکی سهم بسزایی در بروز این مشکل داشته باشند. علاوه بر این یکی دیگر از عوامل محیطی که به عنوان علت زیربنایی اختلال احتکار شناخته می‌شود یادگیری مشاهده‌ای است.
در واقع مشاهده رفتارهای مرتبط با احتکار در افرادی نظیر والدین به خصوص در سال‌های اولیه کودکی می‌تواند موجب شکل گیری و تقویت این رفتار در انسان شود و به مرور اختلال انباشت گری را به وجود بیاورد. توجه به این نکته نیز حائز اهمیت است که نداشتن ارتباط مناسب با والدین هم می‌تواند در این موضوع نقش داشته باشد. در واقع می‌توان گفت ترس از دست دادن پدر و مادر و شکل نگرفتن دلبستگی عمیق با آن‌ها می‌تواند باعث شود فرد احساس وابستگی شدیدی را نسبت به اشیا شکل دهد و امنیت خود را در نگه داشتن آن‌ها جست و جو کند.
عوامل مزاجی
عوامل مزاجی به ویژگی‌های رفتاری گفته می‌شود که اغلب ریشه‌های زیستی دارند. پژوهشگران بر این باورند که عوامل مزاجی خاص نظیر ناتوانی در تصمیم گیری یک علامت مهم در اختلال احتکار هستند و در بستگان درجه یک فرد مبتلا نیز دیده می‌شوند.
اختلالات همایند با رفتارهای احتکاری
بررسی‌های همه گیرشناسی نشان می‌دهند تقریبا 75 درصد افرادی که به اختلال انباشت گری یا احتکار مبتلا هستند هم زمان یک مشکل خلقی یا اضطرابی هم دارند. از جمله شایع‌ترین اختلالاتی که هم زمان با این مشکل مشاهده می‌شود می‌توان به اختلال افسردگی در بیش از 50 درصد مواقع، اختلال اضطراب اجتماعی و اختلال اضطراب فراگیر اشاره کرد. 20 درصد افراد مبتلا به این اختلال علائمی ازاختلال وسواسی اجباری را نیز از خود بروز می‌دهند و ممکن است هم زمان به اختلال شخصیت وسواسی اجباری نیز دچار باشند. جالب است بدانید که مطالعات پژوهشی نشان می‌دهند افراد مبتلا به انباشت گری 10 برابر بیشتر دچار اختلال نقص توجه بیش فعالی می‌شوند. این مسئله می‌تواند از مواردی نظیر ناتوانی ذهن در سازمان دهی امور و ریشه‌های زیستی ژنتیکی مشابه نشات بگیرد.
میزان شیوع اختلال احتکار
مطالعات در مورد میزان شیوع اختلال انباشت گری بسیار محدود است. با این حال برخی پژوهش‌ها میزان شیوع آن را در مناطقی نظیر نظیر ایالات متحده آمریکا چیزی در حدود 2 تا 6 درصد تخمین می‌زنند. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهند که این مشکل در هر دو جنس بروز می‌یابند اما شیوع آن به طرز قابل توجهی در مردان بیشتر گزارش می‌شود.
روش های درمان اختلال احتکار
در درمان این اختلال از روش‌های دارویی و روان شناختی مختلفی استفاده می‌شود که ما در ادامه به توضیح هریک از آن‌ها پرداخته‌ایم.
درمان های دارویی
برای درمان وسواس و رفتارهای احتکاری در موارد شدید اغلب از روش‌های دارویی استفاده می‌شود. داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای و مخصوصا گروه SSRIs در درمان این اختلال سودمند هستند. مطالعات نشان می‌دهند که اگر استفاده از داروها در کنار جلسات روان درمانی و مداخلات روان شناختی قرار بگیرند اثربخشی آن‌ها بیشتر شده و فرایند درمان تسهیل می‌گردد.
روان درمانی
بر اساس نتایج مطالعاتی که اثربخشی درمان‌های مختلف را مورد بررسی قرار می‌دهند درمان شناختی رفتاری به عنوان موثرترین مدل روان درمانی برای بهبود اختلال انباشت گری شناخته شده است.
جلسات مشاوره روانشناسی در این رویکرد بیش از هرچیز حول محور آموزش تصمیم گیری و طبقه بندی؛ مواجهه و خوگیری با دور انداختن و بازسازی شناختی قرار دارد. درمانگر در این رویکرد وظیفه دارد در مورد رفتار ذخیره سازی به بیمار بازخورد دهد و باورهای اشتباه او را در این زمینه شنایی کرده و به چالش بکشد. توجه داشته باشید که روان درمانی می‌تواند در طیف وسیعی از اختلالات در دوران کودکی و بزرگسالی از جمله اختلالات اضطرابی و وسواسی موثر واقع شود.
سوالات متداول
– اختلال احتکار با وسواس چه فرقی دارد؟
بیماران دچار اختلال انباشت گری یا همان احتکار برخی علائم کلاسیک که در وسواس بروز می‌یابد را از خود نشان نمی‌دهند. از جمله این علائم می‌توان به افکار مزاحم یا راجعه و تشریفات وسواسی اشاره کرد که در وضعیت احتکار وجود ندارند.
– همسر من هیچ چیز را دور نمی‌اندازد و همه چیز را دور خود نگه می‌دارد نمی‌دانم از این کار چه انگیزه‌ای دارد و چرا در برابر دور ریختن وسایل دور ریختنی هم مقاومت می‌کند؟
افراد مبتلا به اختلال انباشت گری ممکن است هنگام دور ریختن وسایل دچار اضطراب شوند و یا باورهای غلطی در مورد کارآیی وسایل در آینده داشته باشند. همین مسائل انگیزه‌ای می‌شود که به آن‌ها اجازه دور ریختن وسایل را نمی‌دهد. برای شناخت بیشتر این وضعیت و کمک به همسرتان برای عبور از این اوضاع لازم است که از یک متخصص روانشناس کمک بگیرید.