جام جم/ سال‌هاست در پوسترها و کلیپ‌هایی که به مناسبت هفته دفاع مقدس منتشر می‌شود، تصویر رزمندگانی را می‌بینیم که مشغول نبرد با دشمن هستند، اما این موضوع مناسبت خوبی است تا سراغ زنانی برویم که در کنار مردان از این آب‌وخاک دفاع کردند. زنانی که کمتر تفنگ بر دوش داشتند و بیشتر در پشت جبهه‌ها مشغول به خدمت بودند. گستردگی و تنوع نقش‌هایی که زنان در مدت هشت سال به عهده گرفتند بسیار بیشتر از آن چیزی است که فکرش را می‌کنیم. با بررسی آمار و ارقامی که از حضور مستقیم و غیرمستقیم افراد در جنگ به‌دست‌آمده، می‌بینیم اتفاق عظیمی مثل جنگ تحمیلی چه تعداد زنان و مردان را درگیر خودش کرده بود. آنچه از آن دوران مستند شده، راهنمای خوبی است برای این‌که یادمان بماند هر کاری جز با همراهی همه بخش‌های جامعه ممکن نمی‌شود.
زنان شهید، زنان جانباز
طبق گفته‌های سرهنگ مجتبی جعفری،جانشین بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس «از میان ۱۹۰ هزار شهید جنگ تحمیلی، ۱۶ هزار نفر در جریان بمباران مناطق مسکونی به شهادت رسیدند و بقیه در جبهه‌های نبرد شهید شدند. تعداد شهدای بسیجی ۸۵ هزار و ارتشی ۴۸ هزار نفر بودند. بیش از ۳۳ هزار دانش‌آموز و بیش از ۳۵۰۰ دانشجو هم طی این هشت سال به شهادت رسیدند. روحانیت نیز با ۳۳۱۷ شهید به نسبت تعداد جمعیت خود ۱۲ برابر اقشار دیگر در این جنگ شهید داده است. در این دوران ۸۸ مسیحی، ۱۸ کلیمی و ۹زرتشتی در دفاع از خاک میهن شهید شدند و 2000 تبعه غیر ایرانی نیز با حضور در جبهه‌ها به شهادت رسیدند.»
در این آمار شهدا از منظر شغل، دین و ملیت تفکیک‌شده‌اند، اما درباره جنسیت شهدای جنگ صحبتی نشده است. اما آمارهای دیگری هست که می‌گوید همه این عددهای گفته‌شده متعلق به مردان ایرانی نبوده است. از بین زنان ایرانی 6428 نفر در طول سال‌های جنگ شهید شده‌اند. خیلی از این آنها در بمباران شهرها به خیل شهدا پیوسته‌اند. اما مطابق آماری که گفته‌شده، 500 نفر از این زنان رزمنده‌هایی بودند که در برابر دشمن مقاومت کردند. عدد دقیقی از وضعیت تأهل آنها در دست نیست، ولی بنا بر آمار 2500 نفر از این زنان بین 10 تا 30 سال داشته‌اند. بنیاد جانبازان و امور ایثارگران هم در سال 81 آماری ارائه کرد که طبق آن 5735 نفر از جانبازان جنگ را زنان تشکیل می‌دهند. بیش از 3000 نفر از آنها هم جانبازی بالای 25 درصد دارند.
فعالیت‌های متنوع
یکی از مهم‌ترین وظایف زنان در جریان جنگ تحمیلی درمان مجروحان بود. تعداد زیادی از کادر درمان را در آن روزها زنان تشکیل می‌دادند. در طول سال‌هایی که کشور در شرایط جنگی بود ۲۲ هزار و 808 امدادگر و 2276 پزشک زن به جبهه‌ها اعزام شدند.
در کنار این زنان مسؤولیت‌های مهمی در پشتیبانی از دفاع را هم به عهده داشتند. شرح این فعالیت‌ها در کتاب نگاه پرباران ذکرشده است: «چایخانه سنتی اهواز یا انبار شهید علم‌الهدی اهواز و ستاد بیت‌الزهرای تهران جزو نخستین مراکز پشتیبانی جبهه و جنگ بودند که امکانات موردنیاز جبهه‌ها را از طریق مردم تأمین می‌کرد. ستاد شهید علم الهدی را مادر شهید علم‌الهدی راه انداخت؛ در محل چایخانه سنتی اهواز. مادر علم‌الهدی خانم‌ها را جمع کرده بود آنجا و در آن ستاد برانکارد، چادر، کیسه‌خواب، چراغ‌های گرم‌کننده، تجهیزات انفرادی و این اواخر حتی سلاح‌های سبک و سنگین را بازسازی و تعمیر می‌کردند تا زود
به جبهه برگردند.»
تعداد زنانی که در این ستادها کار می‌کردند، گاهی به 2000 نفر هم می‌رسید. زنان از هر سن و سالی و از شهرهای مختلف با توجه به توانایی‌هایشان داوطلب انجام کارها بودند. خیلی از مادران و همسران شهید مدت طولانی در این جبهه کارکردند؛ کارهایی که گاهی به‌دشواری جنگیدن رودررو با دشمن بود.
نمونه‌ای از سختی این کار، شستن لباس‌های خونی رزمندگان و پیدا کردن قطعاتی از بدنشان لابه‌لای لباس‌ها بود. روحیه دادن به خانواده‌هایی که شهید داده بودند هم کار مهم دیگری بود که توسط کاروان حضرت زینب انجام می‌شد. در این برنامه دسته‌ای از زنان به منزل شهدا و رزمندگان مفقودالاثر می‌رفتند و مراسم توسل، زیارت عاشورا و نوحه‌خوانی برگزار می‌کردند. کمک‌های نقدی زنان و فروش طلاهایشان برای کمک به جبهه‌ها و اهدای وسایل زندگی‌شان نیز بخش دیگری از کمک‌ها بود. حتی اوایل جنگ به خانواده شهدایی که ازلحاظ مالی در مضیقه بودند هم کمک‌هایی می‌شد. بعد از تأسیس بنیاد شهید این مسؤولیت به‌عهده آن نهاد گذاشته شد.
خانواده‌های رزمندگان
در کنار این فعالیت‌ها اما شاید مهم‌ترین کار را زنانی انجام دادند که فرزندان و همسران خود را راهی جبهه کردند. آن‌هم زمانی که پایان جنگ مشخص نبود و هرروز شهرهای ایران میزبان شهیدان زیادی بود. آماری که درباره تعداد شهدا بیان می‌شود از منظر دیگری هم قابل‌تأمل است. شهدا، جانبازان و آزادگان جنگ هرکدام خانواده‌هایی داشتند که به شکل مستقیم آسیب‌ها و مشکلات مربوط به عزیزانشان را تحمل کردند.
درواقع تعداد آمارهای بیان‌شده از سوی مسؤولان را باید ضربدر تعداد خانواده‌هایشان کرد تا مشخص شود چه تعدادی از مردم برای این آب‌وخاک جنگیدند. طبق آمار 247هزارو106 نفر فرزندانی را به جبهه‌ها فرستادند که شهید شدند. 61هزار و 52 نفر همسرانشان را در جریان جنگ از دست دادند. والدین جانبازان بیش از 71 هزار نفر بودند و تعداد همسران جانباز317 هزار نفر است. 13 هزار و 82 نفر والدین آزادگان و 41 هزار و 76 نفر رقمی است که برای همسران آزادگان ذکرشده است. زمانی بزرگی کار این خانواده‌ها مشخص می‌شود بدانیم مادران و پدران زیادی چند فرزند خود را تقدیم ایران کرده‌اند.