شرق/متن پیش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن در اخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
آخرین تلاش 2020 آمریکا برای احیای کمیته تحریم‌های ایران در سال 2021 بدون نتیجه ماند، ولی فرصت جدیدی بود برای نشان‌دادن صحنه روابط ایران در جهان. دو همسایه عربی موافق راه‌اندازی کمیته تحریم بودند و پنج همسایه عربی دیگر نیز رأی ممتنع دادند که عراق و قطر نیز در آن به چشم می‌خورند. افغانستان و ترکمنستان دو همسایه دیگر نیز در جلسه غایب بودند. اگرچه رأی موافق عربستان و بحرین قابل پیش‌بینی بود، اما رأی موافق عراق به راه‌اندازی کمیته تحریم‌های ایران، حتما شایان تأمل است؛ کشوری که در معادلات خارجی ایران دوست محسوب می‌شود، از احیای کمیته تحریم‌های ایران استقبال می‌کند و احتمالا این را به نفع خود می‌داند؛ زیرا هم‌اکنون نیز به دلیل تحریم ایران، منابع ارزی کشور ما در آن رسوب کرده و مقامات اقتصادی و سیاسی ایران بعد از تلاش‌های فراوان توانستند آن را به یورو تبدیل کرده تا از این طریق مبلغ لازم برای دریافت واکسن کرونا را تهیه کنند. این خبر را روز چهارشنبه وزیر انرژی ایران در حاشیه جلسه هیئت دولت مطرح کرد.
افغانستان کجاستی؟
غیبت افغانستان نیز در این نشست بامعناست. این در حالی است که ایران علاوه بر میزبانی از چند میلیون مهاجر افغانستانی در این سال‌ها، همیشه در نهادهای بین‌المللی مدافع افغانستان بوده و جزء یکی از اعضای گروه 2+6 مرکب از همسایگان افغانستان است. سیدرسول موسوی، مدیر کل بخش آسیای غربی وزارت امور خارجه که افغانستان جزء یکی از کشورهای زیر‌مجموعه آن است، روز جمعه در توییتی با الهام از هشتگ #جان پدر کجاستی؟ که اخیرا در همدردی با کشته‌شدن دانشجویان افغانستانی در دانشگاه کابل به راه افتاد و از سوی کاربران ایرانی نیز بسیار تکرار شد، نوشت: «افغانستان کجا بودی؟ هیچ کشوری در دنیا صریحا از بقای جمهوری افغانستان همانند ایران حمایت نمی‌کند، اما افغانستان زمانی که در مجمع عمومی سازمان ملل علیه ایران رأی‌گیری می‌شد، غایب بود. ۱۱۰ کشور به نفع ایران، ۱۵ کشور علیه ایران و ۳۲ کشور رأی ممتنع دادند. افغانستان غایب بود». البته شاید این غیبت عمل متقابلی بوده در پاسخ به غیبت چندی پیش ایران در نشست ۱۲ سپتامبر درباره افغانستان که وزرای خارجه کشورهای زیادی از جهان در آن شرکت کردند. علت غیبت ایران البته مخالفت با نقش آمریکا بود.
ادعای آمریکایی: مکانیسم ماشه را فعال کرده‌ایم
جلسه چهارشنبه‌شب به وقت نیویورک به این قرار بوده که «در نشست کمیته اداری و مالی مجمع عمومی سازمان ملل، معاون نمایندگی دائم آمریکا دو پیشنهاد برای درج در قطع‌نامه برنامه و بودجه این سازمان در سال مالی ۲۰۲۱ مطرح کرد؛ اولین پیشنهاد آمریکا درباره اختصاص بودجه برای ایجاد یک کمیته و یک گروه کارشناسی برای تحریم ایران بود». کمیته و گروه کارشناسی مد نظر آمریکا قبل از انعقاد برجام و تصویب قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت وجود داشتند و الان دیگر وجود خارجی ندارند. با‌این‌حال معاون نمایندگی دائم آمریکا گفت این کشور سازوکار ماشه در قالب قطع‌نامه ۲۲۳۱ را فعال کرده و قطع‌نامه‌های قبلی بازگشته‌اند و کمیته و گروه کارشناسی تحریم که قبلا وجود داشتند، باید مجددا احیا شوند و این مستلزم اختصاص بودجه است. پیشنهاد دیگر آمریکا نیز کاستن از بودجه اجرای قطع‌نامه ۲۲۳۱ بود. بعد از ارائه پیشنهاد آمریکا، سفیر و معاون نمایندگی دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل و نمایندگان روسیه، آلمان، چین، ونزوئلا، کوبا، نیکاراگوئه و سوریه سخنرانی کردند و ضمن اعلام مخالفت صریح با پیشنهاد آمریکا، از اعضای سازمان خواستند به پیشنهادهای آمریکا رأی مخالف بدهند. آمریکا در حالی مدعی به‌راه‌افتادن مکانیسم ماشه علیه ایران (بازگرداندن خودکار تحریم‌های ایران به علت انجام‌ندادن تعهدات) شده است که مرداد گذشته حتی با یک رأی موافق از سوی جمهوری دومینیکن، شکست سختی در شورای امنیت سازمان ملل متحد برای تمدید محدودیت تسلیحاتی ایران متحمل شد و به‌طور خودخوانده مدعی شد مکانیسم ماشه اعمال شده است. این موضوع در هیچ نهادی از بدنه سازمان ملل متحد به رسمیت شناخته نشد و در شورای امنیت نیز به‌طور قاطع با نظر ۱۳ عضو آن، ادعای آمریکا باطل دانسته شد. اما کاخ سفید دست برنداشت و تلاش کرد تا در کمیته پنجم مجمع عمومی سازمان ملل متحد که وظیفه تصویب بودجه سازمان ملل را بر عهده دارد، متممی به یکی از قطع‌نامه‌ها وارد کند تا برای اجرای مکانیسم ماشه، بودجه در نظر گرفته شود.
موافقان، مخالفان، غایبان و ممتنع‌های معنادار
این پیشنهاد با واکنش گسترده‌ای روبه‌رو شد که به دلیل کمبود وقت، همه مخالفان این نظر آمریکا نتوانستند صحبت کنند؛ اما در رأی‌گیری انجام‌شده، تنها ۱۰ عضو سازمان ملل با آمریکا موافقت کردند. ۱۱۰ عضو با آن به‌طور قاطع مخالفت کردند و ۳۲ عضو نیز رأی ممتنع دادند. بحرین، جیبوتی، السالوادور، هاییتی، میکرونزیا، مراکش، سعودی، دولت در تبعید یمن و رژیم صهیونیستی به این پیشنهاد رأی مثبت دادند. ۱۱۰ کشور رأی مخالف دادند که در بین این تعداد از مخالفان، روسیه، ترکیه، پاکستان، قزاقستان، آذربایجان و ارمنستان، همسایه ایران بودند. عربستان و بحرین اما از همسایگان جنوبی ایران رأی موافق دادند. ۳۲ کشور رأی ممتنع دادند که در بین آنها پنج همسایه عرب‌زبان ایران، یعنی عراق، عمان، قطر، امارات و کویت نیز حضور داشتند. ۴۱ کشور نیز در رأی‌گیری غایب بودند؛ از جمله افغانستان و ترکمنستان.
مخالفان چه گفتند؟
روسیه، چین و اتحادیه اروپا در بیانیه‌هایی جداگانه با ایده پیشنهادی آمریکا برای بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران پس از «اسنپ‌بک» آمریکا مخالفت کردند. نماینده آلمان در مخالفت با طرح آمریکا سخنرانی کرد و روسیه به نیابت از خود و چین در مخالفت با این درخواست اصلاحی آمریکا گفت: پیشنهاد آمریکا برای دربرگرفتن بودجه ۲۲۳۱، شامل ایجاد کمیته تحریم علیه ایران و مشروعیت‌بخشی به مکانیسم ماشه علیه ایران است. هیچ مکانیسم ماشه‌ای اعمال نشده است و ۱۳ عضو شورای امنیت تأکید کردند که آمریکا حقی برای اعمال چنین مکانیسمی ندارد. آمریکا در جایگاهی نیست که بخواهد اقدامی در این زمینه انجام دهد. روسیه در ماه اکتبر به‌عنوان رئیس دوره‌ای شورای امنیت به‌صراحت اعلام کرد مکانیسم ماشه محقق نشده است؛ از‌این‌‌رو این موضوع خاتمه یافته و قطع‌نامه ۲۲۳۱ براساس جدول زمان‌بندی‌شده خود مطابق با برجام در حال اجراست. این دیپلمات روسی خواستار مخالفت اعضای سازمان ملل متحد با این پیشنهاد آمریکا شد.
واکنش نمایندگی ایران در سازمان ملل
اسحاق آل‌حبیب، معاون نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد نیز این اقدام آمریکا را اقدامی سیاسی خواند و خواستار رأی‌گیری درباره این پیشنهاد شد. وی برجام را یک دستاورد دیپلماسی چندجانبه درباره بحران ساختگی طولانی‌مدت علیه ایران دانست و یادآور شد: قطع‌نامه ۲۲۳۱ به اتفاق آرا تصویب شد و برنامه جامع اقدام مشترک را مورد تأیید قرار داد. سفیر ایران در سازمان ملل متحد تأکید کرد: به موجب این قطع‌نامه، تمام سازوکارهای تحریم‌های پیشین شورای امنیت علیه ایران برچیده شد. آل‌حبیب تلاش آمریکا را از‌بین‌بردن برجام توصیف کرد و گفت: حرکت آمریکا برای اعمال مکانیسم ماشه از سوی ۱۳ عضو شورای امنیت رد شد و تأکید کردند که تنها اعضای مشارکت‌کننده در برجام حق استفاده از سازوکارهای در نظر گرفته‌‌شده را دارند. وی با تأکید بر اینکه اقدام آمریکا هیچ مبنای قانونی‌ای ندارد، افزود: آیا مجمع عمومی مجاز است که برای آنچه شورای امنیت با آن مخالفت کرده است، بودجه تأمین کند؟ معاون نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد بار دیگر از اعضای سازمان ملل متحد خواست علیه پیشنهاد آمریکا در‌این‌باره مخالفت کنند تا از منشور ملل متحد محافظت شود.
مخالفت آمریکا
با همه اینها، به نظر می‌رسد بازی برای آمریکا پایان ندارد و نماینده آمریکا در سازمان ملل با مطرح‌کردن مسئله «عدم حمایت سازمان ملل از تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا علیه ایران» با طرح تأمین بودجه این سازمان در سال ۲۰۲۱ مخالفت کرد. به گزارش جالبز، کلی کرفت، نماینده آمریکا در سازمان ملل، به عدم حمایت سازمان ملل از اقدام آمریکا در اعمال تحریم‌هایی علیه ایران اعتراض کرد. وی در این خصوص گفت: همان‌طورکه در ماه سپتامبر در زمان احیای تحریم‌ها علیه ایران بیان کردم، آمریکا برای اعتباربخشی به قطب‌نمای اخلاقی خود، نیازی به تشویق دیگران ندارد. کلی کرفت ادامه داد: تعداد کشورهایی که همراه ما رأی می‌دهند، به ما آرامش نمی‌دهد؛ به‌ویژه در زمانی که اکثریت کشورها خودشان را در وضعیت نابسامان مجاز‌کردن تروریسم، آشوب و درگیری قرار داده‌اند. ما تمایلی به عضویت در این باشگاه نداریم.